Don Carlos: Grand Opéra met vitale muziek

auto -da-fé

In het kader van een vredesverdrag tussen Spanje en Frankrijk moet de Spaanse prins Don Carlos trouwen met Elisabeth, de dochter van de Franse koning. Bij hun eerste ontmoeting worden ze verliefd op elkaar, maar hun geluk is van korte duur omdat Elisabeth te horen krijgt dat ze met de vader van Carlos moet huwen. Mensen, mensen. Deze gang van zaken heeft vreselijke gevolgen! Elisabeth ondergaat een gedwongen en ongelukkig huwelijk waarin ze haar verlangen om naar Frankrijk terug te keren moet opgeven, Koning Philips II is eenzaam en voelt zich onbemind door zijn vrouw, Carlos blijft verliefd op zijn onbereikbare stiefmoeder en dan is er aan het Spaanse hof nog een prinses Eboli die haar liefde voor Carlos onbeantwoord ziet en tot overmaat van ramp overspel met de koning pleegt. Geen mens is gelukkig. Alle liefdesaffaires in deze zwarte opera zijn tot mislukking gedoemd. Het is geen opera die een moment van vrolijkheid kent, behoudens een kort ballet. Toch is de muziek van Verdi zo spannend en zijn de melodieën zo fascinerend en vitaal dat ik hem met Othello tot mijn lievelingsopera’s reken. De toeschouwers in de Metropolitan en de bezoekers van de Pathé theaters moeten ademloos hebben toegekeken hoe dit drama van Schiller zich ontwikkelde. Alle noodzakelijke ingrediënten waren aanwezig voor een voorstelling waarmee regisseur Nicholas Hytner afrekende met het zogenaamde ‘regietheater’. Een prachtig spelend orkest onder leiding van de nog jonge en in Rotterdam bekende, Canadese dirigent Yannick Nézet-Séguin hield de spanning tot het laatste moment vast. Hij gaf de solisten alle gelegenheid om zich van hun beste kant te laten zien. De uitvoering betrof een co productie van het Royal Operahouse Covent Garden, de nationale opera van Noorwegen en de Metropolitan van New York. Was in Londen in 2008 nog de hoofdrol van Carlos weggelegd voor Jonas Kaufmann, nu kon Roberto Alagna tonen dat zijn inzinkingen voorbij zijn. Hij was in topvorm evenals Keenlyside die een overtuigende Rodrigo op het podium zette. Ik wil me verder in dit verslag beperken tot de scènes die me het meest raakten. Ik denk dan aan de dialoog tussen de koning en Rodrigo. De koning onderdrukte de door Spanje bezette landen door veel bloed te laten vloeien. Rodrigo komt voor die volkeren op. Vooral voor de onderdrukten in Vlaanderen. Hij provoceert Philips. De koning probeert zich te rechtvaardigen door te wijzen op de vrede die door zijn bloedig beleid tussen de landen heerst. Rodrigo zegt: ‘U hebt het over een vrede van het kerkhof! O koning laat mij in de toekomst bij uw naam niet moeten zeggen: hij was een Nero! Is dat de vrede die u ons geeft?’. Rodrigo nam geen blad voor de mond tegenover zijn vorst. Hij las de strenge, gevoelloos lijkende koning de les zonder dat die zich tegen hem keerde. Later toen Philips onder zijn ogen tijdens een uitbarsting zijn vrouw Elisabeth beledigde, riep hij: ’Sire, aan u is de halve aarde onderworpen. Bent u dan, in uw uitgestrekte rijk, de enige die u niet in uw macht heeft?’.Moedig, maar ook hij ontsnapt niet aan de dood door toedoen van de groot inquisiteur die het leven van de markies van Posa (Rodrigo) bij de koning  opeist omdat hij hem beschouwt als vijand van de kerk. Dat gebeurt bij een ontmoeting tussen de kerk- en de wereldvorst tijdens een aangrijpende dialoog waarin de macht van de troon moet wijken voor die van het altaar. De koning beseft dat hij zijn macht voor een belangrijk deel te danken heeft aan deze niets ontziende vreselijke man in zijn kerkgewaad. Een ander scène die me erg aangreep speelt zich af in het paleis. Philips zit in een groot vertrek aan een tafel waarop twee kaarsen branden. Hij laat voor het eerst in de openingsaria van het vierde bedrijf iets van zijn ware gevoelens blijken. ’Zij, (Elisabeth) heeft nooit van me gehouden. Haar hart is voor mij gesloten, ze heeft me nooit bemind.’ Maar er is meer. Hij vreest verraad, betreurt dat hij niet in de harten van zijn medemensen kan kijken, zijn nachtrust is een kwelling, zijn zoon Carlos een rebel. ‘Slapen zal ik pas in mijn koningsmantel, als voor mij de laatste dag verstreken is.’ Deze belangrijke rol wordt door de bas Ferruccio Furlanetto met zijn mooie donkere stem zeer expressief vertolkt. Dat geldt ook voor de protagonist van Elisabeth de Valois. De Russin Mariana Poplavskaya beeldt een uiterst kwetsbare vrouw uit. Zij slaagt er in je te ontroeren vooral wanneer ze gebruik maakt van haar zachte tonen. U hebt het al weer begrepen. Ik zag een prachtige Italiaanse uitvoering van Don Carlo oorspronkelijk geschreven als een grand Opéra op verzoek van de Fransen. En denk aan de laatste woorden van keizer Karek V. ‘ Het lijden is onoverkomelijk en stopt pas in de hemel.’