La Forza del Destino ditmaal geen voltreffer

scène uit la Forza del Destino

 Een operavoorstelling bijwonen in Essen is meestal een voltreffer. Dit keer was dat minder het geval. De uitvoering van de opera ‘la Forza del Destino’ van Giuseppe Verdi (1813-1901) bracht niet wat ik ervan had verwacht. Bij de Vlaamse Opera in Antwerpen zag ik in februari dit werk geregisseerd door de als zeer radicaal bekend staande theaterregisseur Michael Thalheimer die de toeschouwers liet huiveren bij zoveel wraak, chantage en stromend bloed. Men kon onmogelijk zonder enige vorm van reflectie aan het oorlogsgeweld, bijvoorbeeld in Syrie voorbijgaan. De enscenering in Essen was in handen van Dietrich Hilsdorf. De regisseur slaagde er niet in om het niveau van de Vlaamse opera te evenaren. Men stelde de aanwezigen in het uitverkochte operahuis voor enkele raadsels die tijdens mijn terugreis naar Goirle allerminst waren opgelost. Zo werd nauwelijks duidelijk waarom het eerste bedrijf werd ingezet als proloog, vervolgens de ouverture werd gespeeld en daarna de rest van de opera. Jammer, want het spelen van deze ouverture met zijn noodlotsmotief voor de aanvang van de bewegende beelden roept vanaf het eerste moment al een beklemmende spanning op die deze opera potentieel heeft. Nu ontbrak die voor een deel. Ik geef onmiddellijk toe dat het vergelijken van twee uitvoeringen van hetzelfde werk gevaarlijk is omdat je onwillekeurig appels met peren vergelijkt. Toch kon ik er niet aan ontkomen. Bij de Vlaamse Opera was de spanning gedurende de gehele uitvoering voelbaar. Decors en belichting waren aangepast aan de inktzwarte sfeer van het drama waarin Verdi wil laten zien wat er zich in een oorlog behalve op het slagveld ook afspeelt achter het front zoals het doen en laten van zwarthandelaren, prostituees en het hongerige volk. Het podium in Essen straalde een andere sfeer uit. Minder somber met een gelijkmatige belichting van een grote Spaanse villa met zuilen. Door er steeds andere attributen in te plaatsen veranderde het in een veldhospitaal waar niet al te zacht werd omgesprongen met de oorlogsslachtoffers, een kroeg waarin gestolen goeden werden verhandeld en een plek waar hoeren hun gunsten schonken aan hen die er om vroegen.

Hoofdrollen waren weggelegd voor de sopraan Galina Shesternova als Leonora, de bariton Michèle Kalmandi als Carlos, en de tenor Zurab Zurabishvilli als Alvaro. Zij moesten de uitvoering dragen. Vòòr de pauze slaagden zij daar niet in, nà de pauze wel. Pas toen waren er, vooral in de slotfase, momenten van ontroering die daarvoor door mij node werden gemist. Vooral Kalmandi bewees toen met zijn dramatische rol, woord en gebaar in overeenstemming te kunnen brengen met zijn prachtige stemgeluid. Shesternova kwam pas in de slotfase echt op dreef met haar aria ‘Pace pace, mio Dio’, die ze met grote passie ten gehore bracht. De mezzosopraan Kosina zong met te weinig uitstraling de rol van Preziosilla. Zij kon met haar zang niet overtuigen dat de wereld van de oorlog zo mooi is. En natuurlijk is die  niet mooi, maar het staat wel in het libretto en die tekst zong ze natuurlijk ook al was het alleen maar om soldaten te werven. Fra Melitone, die in deze opera verantwoordelijk is voor de enige komische noot, bakte er niets van. Geen moment slaagde hij er in om een glimlach te toveren op de gezichten van de aanwezigen. Zij moesten het doen met een gezette, naakte vrouw die koddig en billenschuddend van het toneel vluchtte nadat zij hèt deed met een soldaat. En wat te denken van de vader van Leonore, de markies van Calatrava gezongen door Marcel Rosca? De bas zong niet slecht maar het hooggeachte publiek moest er toch maar naar raden hoe het mogelijk was dat hij, die in de ‘proloog’ was doodgeschoten, enkele scènes later Leonora verwelkomde bij haar vlucht naar een klooster. Iedereen verwachtte een waardige vader abt  (Fra Guardiano) maar in plaats daarvan stapte de markies uit een doodskist. Jawel, het was de bas Rosca in hoogsteigen persoon. Dat was weer een raadsel waarmee de regisseur iedereen opzadelde.

In de verhaallijn van deze opera is een belangrijke rol weggelegd voor het koor. Die mag niet onbesproken blijven. Erg overtuigend werden de vele koorrollen niet gespeeld maar de vocale inzetten en de kwaliteit van de zang was prima. Het koor van de monniken in een pseudo Ku Klux Klan outfit was wederom een verassing. Ik onderging dit keer deze Verdi-opera met gemengde gevoelens. Het zal me niet weerhouden om naar Essen terug te keren, want ook dit keer had ik er geen spijt van in het prachtige Aalto theater te zijn waar de akoestiek boven alle lof verheven is. Bovendien zijn de uitvoeringen in Essen doorgaans te goed om weg te blijven.