Sopranen in Arabella op dreef in Amsterdam

Scène uit Arabella

Wie van de stemsoort sopraan houdt kon terecht bij de Nationale Opera in Amsterdam. Maar liefst drie sopranen maakten deel uit van de succesvolle productie van Arabella van Richard Strauss (1864-1949). Twee daarvan: Jacquelyn Wagner en Agneta Eichenholz speelden een dominante rol. Richard hield ervan om hoofdrollen in zijn opera’s toe te wijzen aan sopranen. Daarbij ondervond hij tijdens het componeren steun van zijn vrouw Pauline omdat zij ook een verdienstelijke sopraan was.

Dirigent Marc Albrecht leidde tijdens de zondagmiddagmatinee op 27 april bij de Nationale Opera het Nederlands Philharmonisch orkest met vaardige hand. Het publiek in het lang niet uitverkochte Operahuis genoot met volle teugen van de muziek van de Duitse componist. Albrecht dirigeerde niet louter ondersteunend maar legde door zijn dynamische aanpak ook een sterke verbinding tussen de solisten en het orkest waardoor er sprake was van een evenwichtige uitvoering van deze conversatieopera.

Cast

De cast die op het podium stond voldeed op een enkele uitzondering na uitstekend. De rollen van Matteo (Will Hartmann) en Graaf Waldner (Alfred Reiter) waren niet sterk bezet, de twee vrouwelijke hoofdrollen Arabella en Zdenka daarentegen uitstekend. De Amerikaanse sopraan Jacquelyn Wagner was zonder meer een prachtige Arabella. Niet voor niets dongen vier aanbidders naar haar hand. Ze zong strak, en toch elegant. Met haar vaste stem wist ze zonder zich te forceren de forte passages goed over het voetlicht te brengen. Zdenka, de jongere zus van Arabella, liep in manskleren rond. Haar rol intrigeerde mij nog meer dan die van Arabella. Zij is een warmbloedige, verliefde meid. Ze houdt oprecht van de officier Matteo en kan hem dat niet vertellen omdat Matteo van Arabella houdt. Zij creëert situaties om haar ‘stille geliefde’ niet uit het oog te verliezen. Haar angst om zich bloot te geven is groot. In het laatste bedrijf is er een eruptie van haar gevoelens als zij aan iedereen duidelijk maakt de oorzaak te zijn van het bijna mislopen van de verloving van Arabella en Madryka. De Zweedse Agneta Eichenholz, vulde de lastige, emotionele rol van Zdenka uitstekend in. Ze heeft een heldere, prachtig kleurende stem en acteerde prima. Het duet tussen de twee zussen in het eerste bedrijf was een van de hoogtepunten. IJzersterk was het optreden van de heldenbariton James Rutherford. Deze vrij jonge Britse artiest was een geweldige Mandryka, de landheer die er een ernstige levensstijl op na houdt maar in deze uitvoering toch onverwacht door het lint gaat wanneer zijn romance met Arabella verstoord lijkt te worden. Op dat moment gaat hij wel heel heftig los met de stoeipoes de Fiakermilli. Met zijn krachtige stem zette hij een warme, intuïtief reagerende minnaar van Arabella op de planken. Rutherford won in 2006 de International Wagner Competition van de Seatle Opera. Verheugend was het heroptreden van mezzosopraan Charlotte Margiono als Adelaide. Zij is teruggekomen op haar besluit haar operacarrière te beëindigen. Dat Richard Strauss een liefhebber is van sopraanrollen bewees hij met het inzetten van nog een derde sopraan. Coloratuur sopraan Susanne Elmark als Fiakermilli moest voor de vrolijke noot zorgen. Dat deed de ‘ feestpoes’ met verve en met heel veel topnoten.

Hilarische verwikkelingen

Arabella is een opera die herinneringen en melancholie oproept uit vervlogen tijden. Het verhaal speelt zich af in het decadente Wenen van 1860 waar de verarmde adel zich trachtte te handhaven en waar gokverslaafdheid en overspel aan de orde van de dag was.

De opera ging met een voor mij verbazing wekkend libretto van de dichter Hofmannstahl op 1 juli 1933 in Dresden in première. Er spelen zich op het podium hilarische verwikkelingen en persoonsverwisselingen af, waar ik echt niet dol op ben. Uiteindelijk leiden die tot de verloving van Arabella, de dochter van Graaf Waldner, met de rijke groot grondbezitter Mandryka. Dat is ook hard nodig want de familie Waldner zit financieel aan de grond. Alleen de gulheid van Mandryka kan uitkomst bieden. Het verhaal krijgt een positief einde. Vooral omdat de twee zussen ten langen leste ieder hun huwelijksaanzoek krijgen en de familie mede daardoor uit de financiële zorgen is.

Christof Loy (1962) was de regisseur van deze productie. Hij zorgde voor een inventieve enscenering met een sterke persoonsregie. Loy wilde kennelijk als tegenwicht van de toch al heftige dialogen een zekere rust op het podium brengen door de personages weinig te laten bewegen. Dit kwam in deze opera de samenhang tussen zang en tekst ten goede. Het decor bestond uit een grote witte houten doos met schuivende panelen waarachter zich hotelkamers bevonden. Wanneer een vertrek zichtbaar werd, deed mij dat beslist niet denken aan een gezellig Weens hotel. Het zag er koel en zakelijk uit.

Arabella lijkt mij een werk waar iedere liefhebber van klassieke muziek van houdt. Zeker wanneer de orkestratie goed tot zijn recht komt. Dat uitstekende zangers een ongeloofwaardig verhaal laten horen komt meer voor. Zelfs daar kun je van genieten.

 

 

Advertentie

Read Full Post »

Liefde en snelheid gaan ook in La Bohème niet samen

Scène tweede bedrijf La Bohème 

Mijn liefde voor de opera La Bohème van Giacomo Puccini dateert vanaf mijn jeugdjaren. Wanneer ik Renate Tebaldi op mijn lp’s de prachtige legatobogen hoorde zingen en de duetten in het derde bedrijf overgingen in een dramatisch kwartet dan hield ik het maar moeilijk droog. Van La Bohème bestaan ontelbare opnamen. Het werk is zo populair door de meeslepende sensuele muziek in een liefdesdrama waar tegenstrijdige karakters het maar een korte periode met elkaar uithouden. Wellicht dat ze van een te snelle date te grote verwachtingen hebben. Kijk naar het eerste bedrijf. Een jonge buurvrouw klopt op de deur van de single dichter Rudolfo. Ze vraagt om hulp want haar kaars is uitgegaan en ze heeft haar huissleutel laten vallen. Wanneer ze beiden op de vloer zoeken naar die sleutel raken ze elkaars handen. De vonk slaat over. De aria’s Che gelida manina (Wat een ijskoud handje) van Rudolfo waarin hij zich bekend maakt en zij hem beantwoordt met ‘Mi chiamano Mimi.(Ze noemen me Mimi) klinken betoverend mooi. Ze missen hun uitwerking niet want slechts een paar minuten later klinkt het prachtige liefdes duet ‘Soave fanciulla.’ (o lief kind, o mooi gezicht) waarin ze elkaar de liefde verklaren. Zijn beiden op slag verliefd? Wanneer Mimi en Rudolfo het artikel van Pauline Derwort in de zaterdagkrant van NRC hadden gelezen dan waren ze wellicht tot het inzicht gekomen dat slowly dating een betere voorwaarde is voor een geslaagde langdurige relatie. Toch hebben wij operaliefhebbers ongetwijfeld aan de onverenigbaarheid van de karakters van de protagonisten Mimi, Rudolfo en Musetta en Marcello te danken dat Bon vivant Puccini ons zijn prachtige melodieuze muziek schonk. Een wondertje op zich.

Topprestatie

Een tweede wonder was het optreden van de 34 jarige Letse sopraan Kristine Opolais in de Metropolitan Opera. In de Pathé bioscoop zag ik voor de aanvang van de uitvoering van La Boheme directeur Peter Gelb het publiek toespreken. Wat was er aan de hand? Hij berichtte dat de sopraan Anita Hartig plotseling het slachtoffer was van een griep aanval en niet in staat was om de hoofdrol (Mimi) te zingen. De avond daarvoor had Kristine Opolais haar Met debuut gemaakt in Madame Butterfly met de loodzware hoofdrol van Cio Cio San. Ze was na haar optreden uitgegaan om te dineren en pas ’s morgens om vijf uur in haar bed gekropen. Tweeëneenhalf uur later werd ze door Peter Gelb uit haar bed gebeld met het verzoek of ze de zieke Anita Harting wilde vervangen in een uitvoering van La Bohème die over de gehele wereld werd uitgezonden. Aanvankelijk zei ze: ‘No thank you’, maar binnen vijf minuten was ze om. Ze deed het. Daarmee werd zij in de 131- jarige historie van de Metropolitan Opera de eerste zanger die debuteerde met twee hoofdrollen binnen 24 uur. Ze bleek zich goed en snel te kunnen inleven in de rol van de ongelukkige, aan tuberculose lijdende Mimi. Haar vermoeide blik paste  bovendien uitstekend bij die van de zieke Mimi.

Nog een wondertje was dat de regie van Zeffirelli’s productie, stammende uit de jaren tachtig, het zo lang uithield. Wellicht kende de zangeres deze wereldbekende productie en was het haar tot steun. Toch leek me het risico dat Opolais nam niet gering. Ze had voor het laatst de rol van Mimi gezongen in April 2013 in de Weense Staatsopera.

Zeker, het conservatieve deel van het operapubliek zal zich niet ongelukkig hebben gevoeld bij het zien van deze verouderde productie. Veel leed en sneeuw en vier straatarme jonge kunstenaars in een verloederde bovenwoning bij een slecht functionerende potkachel geven voeding aan het sentiment.

Sfeer

Het tweede bedrijf speelt zich af op een plein bij café Momus in Quartier Latin in Parijs. Meer dan 100 zangers en figurante krioelden door elkaar. Het was een bont gezelschap van marktkramers, een militaire optocht en jonge mensen die uit waren op een pleziertje dat zorgde voor vrolijke zang als suggestie van een warme gezellige middag. In deze groep bevond zich de veroorzaker van Marcello’s hartzeer, de wispelturige Musetta, gezongen door de mij wat tegenvallende mezzo- sopraan Susanna Philips. Na wat uitdagend gedrag viel Musetta toch weer in de armen van haar oud-minnaar Marcello gezongen door de bariton Massimo Cavaletti. Een echte knipperlicht relatie. In het derde bedrijf zien we een intiem kroegje waarin kennelijk gedanst en geflirt wordt. Buiten in de sneeuw betreurt Mini haar afgebroken relatie met Rudolfo. Ze vindt een luisterend oor bij Marcello. Ondertussen laat Musetta zich in het café weer gelden hetgeen leidt tot een scheldpartij met Marcello. De muziek van Puccini doet wonderen. De minnaars spreken met elkaar af dat zij tot in de lente samen zullen blijven. Jammer dat ik tijdens die acte niet de ontroering ervoer die ik tijdens andere uitvoeringen wel degelijk steeds opnieuw had. Met name het orkest, dit keer onder leiding van dirigent Stefano Ranzani raakte me niet echt en dat was eigenlijk ook het geval met de solisten. De tenor Vittorio Grigolo (Rodolfo) heeft een mooie  stem maar ik mistte toch de passie van Pavarotti, Domingo en Bergonzi. Dat gold ook voor de 35- jarige Italiaanse bariton Cavalletti die in mijn beleving niet kon wedijveren met bijvoorbeeld Ettore Bastianini in de jaren vijftig.

De meeste bezoekers van de Pathé bioscoop bleken dik tevreden. Zij vonden de uitvoering prachtig en La Bohème was voor hen inderdaad het kasstuk dat ze verwachtten. Wellicht is mij het een en ander ontgaan. Niet echter het grote applaus dat invalster Kristine Opolais ten deel viel vanwege haar inzet om binnen 24 uur twee loodzware rollen tot een goed einde te brengen. Zij had het geluk dat haar prestatie en ovatie werd gezien en gehoord door 4000 bezoekers van de Metropolitan Opera en meer dan 200.000 bezoekers in de bioscopen in Noord Amerika, Europa, Afrika, Latijns Amerika.

Read Full Post »

Lady Macbeth of Mtsensk moordt om seks

Katerina en Serge

Voorbeeldig was op 6 april jl. de inleiding van dramaturg Piet de Volder in de Vlaamse opera. Met assistentie van een uitstekende pianist boeide hij zijn dertigkoppig gehoor dat een paar uur later de zondagmatinee uitvoering van Sjostakovitsj (1906-1975) Lady Macbeth uit het district Mtsensk zou zien. Ik behoorde ook tot de gelukkigen en had veel baat bij de toelichting van De Volder. De opera is gecomponeerd naar de gelijknamige novelle van Nikolaj Leskov. Het was niet de eerste keer dat ik dit werk van de Russische componist hoorde, want in 2006 maakte ik er al kennis mee in het Muziektheater van Amsterdam. Natuurlijk was ik nieuwsgierig of die topuitvoering in de Nederlandse hoofdstad door de Vlaamse opera zou worden geëvenaard. In de pauze was ik er zeker van dat dat niet het geval was. Ook na afloop veranderde mijn standpunt niet. Wel hoorde ik in de wandelgangen dat men ingenomen was met de productie van de Spaanse regisseur Calixto.

Muziekstijlen

Ik heb ook van deze uitvoering genoten maar mistte toch het vuur, de muzikale meerwaarde en de intensiteit van het Koninklijk Concertgebouworkest onder leiding van dirigent Jansons ten opzichte van het orkest van de Vlaamse opera. Deze opera is opgebouwd uit verschillende muziekstijlen die ons herinneren o.a. aan de muziek van Bach en Mahler. Er zijn ook jazzachtige, swingende melodieën met sterk wisselde ritmes en volumes. Je moet ook niet schrikken van de dissonanten en schrille klankeffecten. Daar houdt echt niet iedereen van maar je bent nu eenmaal aanwezig bij de uitvoering van een modern werk waarin veel percussie en slagwerk voorkomen. Opvallend is dat ‘de rusten’ in deze opera een beklemmende betekenis hebben. De orkestrale solo’s zijn een lust voor het oor en geven de gemoedstemming van de protagonisten feilloos door. Ook de tussenspelen zijn fantastisch. Luister als u de kans krijgt eens naar de passacaglia na de dood van Boris. Geweldig! Noch voor de musici, noch voor de operabezoeker is dit een gemakkelijke opera die door de componist wordt geduid als tragisch satirisch.  Bovendien worden de toeschouwers ook nog geconfronteerd met seksistische beelden die tot het advies van de directie leidde om kinderen jonger dan 16 jaar thuis te laten. Voor alle duidelijkheid: In tegenstelling tot Macbeth bij Shakespeare brengt Sjostakovitch een lady op het podium die niet moordt uit ongebreidelde machtshonger maar omwille van hartstochtelijke liefde en begeerte.

Protagonisten

Men had voor de hoofdrol van Katerina de Litouwse sopraan  Austine Stundyte aangetrokken. Zij moest de m.i. onmenselijk zware rol neerzetten van een vrouw die gekweld wordt door eenzaamheid, het onvervulbare verlangen naar een kind en een onbevredigend seksleven in haar huwelijk. Geïsoleerd van de buitenwereld en geconfronteerd met het ruwe, ontuchtige gedrag van landarbeiders wordt zij door een van hen, Serge, verleid na slechts enige stribbeling. Haar honger naar erotisch avontuur is niet te stillen en de gewiekste Serge maakt daar handig gebruik van omdat hij weet ‘ hoe ongelukkig getrouwde vrouwen van ondernemers te verleiden.’ Stundyte geeft geen moment de indruk de présence en emotionele, vocale indringendheid van Maria Eva Westbroek te kunnen benaderen. Wie de Nederlandse in die rol niet hoorde kan vermoedelijk wel leven met de vocale prestatie van Stundyte. Dat deden de toeschouwers dan ook, evenals met de in Bratislava geboren tenor Ladislav Elgr die het in de rol van Serge druk had om aan de seksuele wensen van zijn buitenechtelijke minnares tegemoet te komen. Goed zingen en heftig vrijen bleek niet altijd goed samen te gaan. Dat die twee geen gelukkig paar vormden, kwam vooral omdat Katerina, de moderne ‘Lady Macbeth’ haar schoonvader,  Boris Timofejevitsj, vermoordde en later met haar minnaar Serge haar slappe, saaie echtgenoot en zakenman Zinovi eveneens uit de weg ruimde. Dat leek het tweetal noodzakelijk om hun samenzijn te continueren. Morele vragen werden door de twee minnaars niet gesteld. Een belangrijke rol in het leven van Katerina en haar echtgenoot, maar ook in het drama dat zich afspeelde, was de rol van Boris. Hij staat symbool voor de oude dag in Rusland. Hij heeft niets te doen, is bemoeizuchtig en gedraagt zich zeer autoritair ten opzichte van Katerina en zijn zoon. Dat hij nog geen kleinkind heeft stoort hem en verwijt hij Katerina, die volgens hem frigide is. Van hem zou zij wel snel opgewonden raken. Met nostalgie denkt hij aan vroegere tijden toen hij aan de vensters bij andere vrouwen liederen zong en bij hen naar binnen klom. De Vlaamse opera koketteerde met het aantrekken van de beroemde veteraan John Tomlinson voor deze rol. De stem van deze de 67 jarige bas-bariton is niet meer wat het is geweest, maar met zijn podiumervaring bleek hij toch een autoriteit te zijn. Toch moest ik denken aan de voordracht en zang van Vladimir Vaneev in Amsterdam. Die was indrukwekkender dan die van Tomlinson. Het koor van de Vlaamse Opera deed wat het moest doen. Het zong zeer gedisciplineerd en maakte vooral indruk in het de laatste fase van de opera toen gevangenen op weg waren naar een strafkamp in Siberië. Daarvan maakte ook Katerina deel uit nadat de moord op haar echtgenoot was ontdekt. Zij haalde het einddoel niet. Zij vermoordde onderweg een rivale en pleegde zelfmoord.

Stalin

Wanneer u deze fascinerende opera wilt leren kennen, schaf dan de dvd aan met de opname van de Nederlandse opera. Dat Sjostakovitsj kritisch stond ten opzichte van het leven op het platteland in Rusland is overduidelijk. Dat de dictator Joseph Stalin niet gediend was van deze opera al evenzeer. In 1936 verbood hij de uitvoering nadat deze opera met succes 83 keer in Leningraad en 97 keer in Moskou was opgevoerd. Over vrijheid van meningsuiting gesproken!

Read Full Post »