Imponerende Werther in Düsseldorf

 Zondag 29 maart, 12.00 uur vertrek per bus naar Düsseldorf met Operaclub Nederland. We gaan de opera Werther zien van Jules Massenet (1842-1912). Het regent voortdurend. De dag lijkt somber en past bij het trieste verhaal van de Franse componist die maar liefst 27 opera’ s op zijn palmares heeft staan. Het werk naar aanleiding van de Goethes novelle ‘Die Leiden des jungen Werther’ had na de première in 1892 nogal wat gevolgen, want veel jonge mensen in Duitsland meenden in navolging van Werther ook hun leven te moeten beëindigen. Het ergste wat een mens kan overkomen is volgens velen een onbeantwoorde gepassioneerde liefde. Dat overkwam Werther. En hem kennelijk niet alleen.

Onmogelijke liefde

Massenet was een componist met groot gevoel voor theater, hij wist zijn personages  buitengewoon goed te karakteriseren. Massenet slaagde hij erin om zeer elegante melodieën te combineren met harmonische vondsten en daardoor grote emoties op te roepen. De viool en de cello zijn twee instrumenten die sterk bijdragen aan die emotie in Werther. Deze lyrische  opera kent veel emotionele uitbarstingen voornamelijk veroorzaakt door het onvermogen van het liefdespaar om hun gevoelens  voor elkaar te uiten en gestalte te geven in een vaste verhouding. De belofte die Charlotte aan haar moeder deed om na haar dood te trouwen met Albert staat een relatie met Werther in de weg. Wanneer na enkele maanden al blijkt dat het huwelijk tussen Charlotte en Albert mislukt en de gevoelens van Charlotte en vooral die van Werther voor elkaar toenemen, lijkt een rampzalige afloop onvermijdelijk. Charlotte geeft zo nu en dan wel een signaal af dat ze van Werther houdt maar ziet het als een zware zonde om haar belofte te verbreken en beheerst zich iedere keer op het moment dat ze zich in de armen van Werther wil werpen. Kennelijk had ze steeds voor ogen dat dergelijk norm doorbrekend gedrag door een getrouwde vrouw in de 18e eeuw tot maatschappelijke verstoting leidde. Pas als Werther zich dodelijk verwondt met een pistoolschot en Charlotte te laat komt om deze zelfmoord te verhinderen, geeft ze zich gewonnen en verklaart ze de stervende Werther zonder enig voorbehoud haar liefde.

Een jaar geleden zag ik de uitvoering van Werther van de Metropolitan Opera met in de hoofdrollen Jonas Kaufman en Sophie Koch. Ik vermoedde na afloop dat ik nooit meer zo zou genieten van deze opera als toen. Nu een jaar later in het operahuis van Düsseldorf heb ik geen moment meer aan dat tweetal van de Met gedacht. Dat betekent niet dat de solisten van de ‘Rheinoper’ beter zongen dan het beroemde tweetal maar wel dat ik enorm heb genoten van deze uitvoering. Die was zonder meer uitstekend. De inrichting op het podium was eenvoudig. De kleuren groen en rood waren prominent aanwezig en bomen en enkele tafeltjes en twee fauteuils zorgden beurtelings voor de juiste entourage. De Düsseldorfer Symphoniker onder leiding van Christoph Altstaedt zette een stevige ‘Duitse’ Werther neer. Er was veel heftige dramatiek, vooral na de pauze toen de opgebouwde spanning van de eerste acte tot explosie kwam. Altstaedt had op de meest emotionele momenten ook genoeg gevoel voor subtiliteit en gaf de solisten alle gelegenheid om hun rol uitbundig in te vullen. De Russische lyrische tenor Andrej Dunaev zette een geloofwaardige Werther neer die de lastige maar populaire aria ‘Pourqui me réveiller’ tot een goed einde bracht. De 27 jarige Duitse mezzo sopraan Sarah Ferede zong en acteerde fantastisch. Haar wanhoop, verdriet en ellende was net zo intens als die van Werther. Ontroerend!

 Telefonisch contact

Bijzonder was de wijze waarop de twee protagonisten, nadat Werther zich dodelijk met een vuurwapen verwondde, tijdens de laatste minuten met elkaar communiceerden. Dit keer zocht Charlotte Werther niet op in zijn woning maar hadden beiden telefonisch contact, symboliserend dat ondanks de kus die ze elkaar midden in deze scène gaven, een werkelijk blijvend contact niet tot de mogelijkheden behoorde. Een goede vondst van regisseur Joan Anton Rechi. Deze regisseur bevroor soms een scène zodat Werther als het ware commentaar kon geven of de tijd kreeg om zijn gedachten te vertolken. De rol van de saaie Albert werd goed ingevuld door de bariton Laimonas Pautienius. Dat gold ook voor de levendige optimistische Sophie, sprankelend vertolkt door de Spaanse sopraan Elena Sancho-Pereg. De overige rollen werden goed ingevuld. Het ‘Kinderkoor Am Rhein’ deed wat van hen werd verwacht: Aan het begin en in de finale een kerstliedje laten horen waarin het aanstaande kerstfeest werd aangekondigd.

Beslist geen reden om met Kerstmis, zoals door sommigen wordt gesuggereerd, deze opera te gaan zien. Zeker niet als men al depressief is. De terugweg naar Tilburg was al even somber. Ondanks zware onophoudelijke regenbuien en storm kwamen we veilig thuis. Maar genoten hadden we. Werther is een schitterend werk!

Read Full Post »

Vocaal vuurwerk in La Donna del Lago

Met 45 andere operaliefhebbers zag ik in de Pathé bioscoop de opera La donna del Lago van Gioacchino Rossini (1792-1868), wederom een uitvoering van de Metropolitan Opera met een topbezetting. Deze serieuze opera van de Italiaanse componist, die in 1819 in première ging, beschikte destijds over een geweldige cast, waaronder zijn toekomstige  echtgenote de sopraan Isabelle Cobran. Volgens kenners heeft Rossini ongetwijfeld tijdens het componeren rekening gehouden met de capaciteiten van de zangers. Hij schreef voor deze opera technisch afschrikwekkende aria’s en duetten. De directie van de Met aarzelde niet en trok voor deze uitvoering eveneens fantastische belcantozangers aan die zonder twijfel de moeilijke rollen tot een goed einde zouden kunnen brengen. Dirigent Michele Mariotti beschikte over de Amerikaanse sopraan Joyce DiDonato (46) die de hoofdrol van Elena voor haar rekening nam, twee briljante tenoren, de Peruaan Juan Diego Florez en de Amerikaan John Osborn, die met elkaar wedijverden om de topnoten zo goed te zingen en af te ronden dat het publiek bereid was tijdens deze nummeropera hen regelmatig open doekjes te geven. DiDonato was in haar element. Zij voelt zich thuis in het repertoire van het belcanto en kan als bijna geen ander moeiteloos coloraturen, thrillers, chromatische toonladders naar boven en naar beneden produceren. Stemacrobatiek zonder die te koppelen aan expressie van emoties gaat op den duur vervelen. Gelukkig bleef dat het publiek bespaard want met DiDonato lieten ook haar collegae zien uit het goede hout gesneden te zijn. Ze acteerden gepassioneerd en expressief en je ging automatisch meeleven met Elena die maar liefst drie mannen die om haar gunsten streden het hoofd moest bieden.

Intriges

Het libretto is afkomstig van Andra Leone Tottola gebaseerd op het gedicht ‘The Lady of the Lake’ van Walter Scott. Het verhaal gaat over de romance tussen Elena en een zekere Malcolm, die zich als rebel aansloot bij de stam van de Hooglanders en strijdt tegen het legale leger van koning James. Het toeval (?) wil dat deze vorst, vermomd als Uberto, een ontmoeting had met de wandelende Elena. Hij werd prompt verliefd op deze aantrekkelijke dame. Zij liet hem snel merken dat zij haar hart al aan een ander had verpand. Bovendien had haar vader haar hand, tegen haar wil, beloofd aan Rodrigo de leider van de rebellerende Hooglanders. U begrijpt dat de hiërarchische verhoudingen in deze opera de intriges niet alleen ingewikkeld maken maar tevens de mogelijkheden bieden om gigantische emoties te veroorzaken. De geschiedenis moet haar loop hebben. Eén minnaar, rebellenleider Rodrigo sterft. Malcolm Groeme zal in de finale Elina definitief in zijn armen kunnen sluiten dankzij de verliefde koning James die een genereus man blijkt te zijn die tot vergeving en verzoening in staat is zodat de opera een glorieus einde kent. Daarin speelt het koor, dat voortreffelijk zong, een prominente rol. Vredelievender kan het toch niet.

De rol van minnaar Malcolm werd gezongen door de mezzosopraan Daniela Barcellona. Zij zong deze broekenrol voortreffelijk. Ze heeft een krachtige stem en deze Italiaanse belcanto zangeres die veel Rossini rollen zong heeft zich inmiddels zodanig ontwikkeld dat zij ook de zwaardere rollen in het operarepertoire zingt.

Wat het decor betreft het volgende: Alle handelingen vinden plaats op een podium dat het Schotse platteland moet voorstellen. De verplaatsbare stukken en de projecties op de achtergrond kunnen het decor omvormen tot de oever van een meer, een arbeiderswoning en een koninklijk paleis. Kevin Knight was verantwoordelijk voor deze prestatie.

Het publiek ging meer dan tevreden naar huis. Het had de theatrale kracht van La donna del Lago ervaren, genoten van virtuoos zingende solisten en van de altijd lichte, speelse toets van de orkestmuziek waar Rossini een meester in is. De ster van de voorstelling was de sopraan DiDonato die haar naam, die in het Italiaans zoveel als ‘vreugde geven’ betekent, alle eer aan deed.

Read Full Post »

Stiffelio van Verdi scoort hoog in Krefeld

scène uit Stiffelio

Schitterend, geweldig! De leden van Operaclub Nederland kwamen superlatieven te kort om hun tevredenheid over de uitvoering van de opera Stiffelio te uiten. En terecht. De directie van de theaters Krefeld en Münchengladbach kunnen met voldoening terugkijken op de programmering van Stiffelio. Er was een uitstekende cast en de opera werd gepassioneerd uitgevoerd. Het in vergetelheid geraakte werk van Verdi uit 1850 was destijds het slachtoffer van de Oostenrijkse en Italiaanse censuur. Het was voor de commissie onbestaanbaar dat een dominee die op de preekstoel het Evangelie verkondigt en de biecht afneemt in een huwelijkscrisis verzeilt raakt waarbij overspel, jaloezie wraak en familie-eer de belangrijkste ingrediënten zijn. Verdi trok de opera snel terug. Pas in 1968 herontdekte men in Napels de partituur. Gelukkig hield de verbanning dus geen stand.

Verlanglijstje

Samen met een record aantal leden (69) van de Operaclub Nederland vertrok ik zondag 1 maart met de bus naar het operatheater in Krefeld. Het was te merken dat Verdi hoog op het verlanglijstje staat. De leden kwamen aan hun trekken bij wat zij noemen een ‘echte Verdi Opera’. Ik was ook nieuwsgierig want tot dan toe zag ik Stiffelio slechts één of twee keer op dvd. Ter voorbereiding op de live-uitvoering keek ik een dag eerder naar de dvd uit 1993 van de Met met een in topvorm zingende Placido Domingo in de rol van de gehuwde dominee Stiffelio. Zijn tegenspelers waren de bekende sopraan Sharon Sweet als Lina en bariton Vladimir Chernov in de rol van overste Stancar. Een ideale bezetting! Was die te evenaren? Na afloop in Krefeld deed dat er niet meer toe. Had ik tijdens het eerste bedrijf nog enige aarzeling omdat ik het allemaal wat te hard vond klinken, vanaf het tweede bedrijf hoorde ik een cast die vocaal en acterend heel sterk voor de dag kwam. Ik had genoten en geen behoefte meer aan vergelijking.

Cast

De Amerikaanse tenor Michael Wade Lee was een uitstekende Stiffelio. Hij zette een dominee van vlees en bloed op het podium. Zijn reflectieve en agressieve momenten tegenover zijn rivaal Raffaele en zijn echtgenote Lina wisselde hij op indrukwekkende wijze af door dynamisch gebruik van zijn stem en expressieve lichaamstaal. De dramatische sopraan Izabela Matula (1980) mag dan wat minder spectaculair klinken dan Sharon Sweet, ze kwam beslist geloofwaardig over met al het verdriet en schuldgevoel dat op haar schouders rustte. De hoge felle tonen waren voor haar geen probleem. De rol van de oud-overste Stancar werd door publiekslieveling Johannes Schwärsky gezongen. De mede door Kurt Moll opgeleide bariton beschikt over een sterke goed kleurende bariton die hij in Stiffelio vol inzette. Die kans krijgt hij omdat hij de spil is van het drama mede door het opleggen van een zwijgplicht aan zijn dochter Lina over haar overspelig gedrag en zijn ongeremde haat ten opzichte van haar verleider Raffaele die hij vermoordt. Er is muzikaal veel te genieten: mooie aria’s en ensembles afgewisseld met koorzang door de uitstekende koren van Theater Krefeld en Theater Münchengladbach. Dirigent Mihkel Kütson leidde koor en orkest met vaardige hand en had goed oog voor de soms lastige tempiwisselingen en de natuurlijke melodieuze zang van Verdi waarin sommige aanzetten van toekomstige composities al hoorbaar zijn. Indrukwekkend was vooral het septet bij de inleiding van de finale van het eerste bedrijf.

Michael Wade Lee en Izabela in opera Stiffelio

Tekstueel vind ik het libretto van Francesco Piave niet sterk. De voorgeschiedenis van Stiffelio komt nauwelijks aan bod en wat de psychologische oorzaak is van het overspel van Lina wordt geen moment duidelijk. Verdi zou echter Verdi niet zijn wanneer hij dit zwakke libretto, dankzij zijn krachtige dramatische muziek, niet zou kunnen transformeren tot een spannende en boeiende opera.

Moraal

Francesco Piave schreef de tekst van Stiffelio naar het toneelstuk ‘Le pasteur ou l’ Evangile et le foyer’ van Emile Souvestre en Eugène  Bourgeois.

Het libretto verhaalt van dominee Stiffelio die gehuwd is met de overspelige Lina en slachtoffer wordt van jaloezie en wraakgevoelens. Als Christen is een van zijn idealen dat mensen elkaar vergiffenis schenken en zich verzoenen. Zo dwong hij bij de vader van Lina, Stancar en bij de minnaar van Lina, Raffaele, verzoening af nadat zij met elkaar een gevecht op leven en dood aangingen. Kernvraag is of de dominee zijn overspelige vrouw Lina kan en wil vergeven of dat hij haar zal verstoten. De dominee heeft het er heel moeilijk mee.

Toen Stiffelio tijdens de finale de bekende bijbeltekst aan de kerkgangers voorlas: ‘ Hij die zonder zonde is, werpe de eerste steen,’ bleef hem niet veel anders over dan zijn vrouw te vergeven voor haar overspelig gedrag.

Ik was benieuwd hoe regisseur Helene Malkowski deze opera met een moreel vraagstuk, anno 2015 zou regisseren. Driehoeksverhoudingen zijn van alle tijden evenals jaloezie, wraak en eergevoel. Zij brengen talloze emoties teweeg. Malkowski heeft het verhaal op een klassieke wijze verteld en aan de protagonisten ruimte gelaten hoe met de emoties om te gaan. De persoonsregie bleek bij haar in goede handen. Het spel van de protagonisten kwam natuurlijk over. Wel was de omgang met het lichaam van de vermoorde Raffaele, die tijdens de kerkdienst onder een tafel werd gelegd, op zijn zachtst gezegd merkwaardig te noemen.

Het publiek beloonde de solisten koor en orkest met een langdurig applaus. Helemaal terecht!

Read Full Post »