Verdienstelijke Don Carlos In Düsseldorf

Duet Groot Inquisiteur en Koning Philips II

Op 21 februari zat ik in het operatheater van Düsseldorf bij Don Carlos van Verdi. Een operabezoek waar ik halsreikend naar had uitgekeken. Eerder zag ik dit werk van Giuseppe Verdi (1813-1901) drie keer live. Ik had me goed voorbereid om Don Carlo, die door de Italiaanse componist speciaal was geschreven voor de stad Parijs, opnieuw te beluisteren. Zowel vanuit muzikaal oogpunt als vanwege het semi-historische karakter vind ik deze opera zeer intrigerend. Het werk is gebaseerd op een toneelstuk van de Duitse dichter Friedrich von Schiller en door Joseph Méry en Camille du Locke bewerkt tot een bruikbaar libretto. Dirigent Andriy Yurkevych en de Vlaamse regisseur Guy Joosten konden kiezen uit maar liefst zeven versies. De meest oorspronkelijke uit 1867 duurde meer dan vijf uur en bleek veel te lang om het publiek vast te houden. In Düsseldorf koos men de Milanese versie uit 1884 die 3 ¼ uur duurt en uit vier bedrijven bestaat.

Muziek

Don Carlos behoort tot de latere opera’s van Verdi. Verdi neemt afstand van het pure belcanto. De partituur bevat minder aria’s dan zijn vroegerige opera’s ondanks de lengte van dit werk. Er zijn relatief veel duetten. De orkestratie kreeg een belangrijke plaats en is een voorbode voor zijn latere werk. In de muziek laat de componist zijn liefde voor individuele vrijheid, bevrijding van vreemde mogendheden en zijn afkeer van de aristocratie en de kerkelijke onderdrukking tot uiting komen. Zijn muziek is vitaal, krachtig en manlijk.

Van alle operacomponisten is Verdi de meest politieke. Macht en gezag neemt in Don Carlos een belangrijke plaats in.

Collectieve frustratie

De opera speelt zich af in Spanje rond 1560. Koning Philips II regeert in de 16^e eeuw  met strakke hand over west Europa en komt vooral op voor de belangen van de katholieken. De protestanten beschouwt hij als ketters. Zijn probleem als vader, echtgenoot en machthebber loopt als een rode draad door het drama. Met groot inlevingsvermogen heeft Verdi de figuur van koning Philips II neergezet: de machthebber die net als zijn laagste onderdaan overgeleverd is aan het lot. En toch achter zijn ongenaakbare stijfheid is een menselijke autoriteit waarneembaar. Philips II is een eenzaam man die teleurgesteld is in zijn zoon Carlos die tegen hem in opstand komt en een aanslag op zijn leven pleegt. Hij is niet de zoon waarvan hij droomt. Net als zijn zoon is hij bevriend met Rodrigo, de hertog van Posa die hij als een van zijn vertrouwelingen beschouwt.

Don Carlos en Elisabeth

Carlos heeft wrok tegen zijn vader nadat hij zijn verloving met de Franse prinses Elisabeth di Valois afgebroken zag, omdat zijn slechts 18 jaar oudere vader om staatsredenen met haar huwde. De verliefdheid tussen Elisabeth en Carlos is blijven bestaan en is voor alle betrokkenen een ware kwelling. Behalve Rodrigo zijn allen hierdoor ernstig gefrustreerd. Het huwelijk van Philips is ook niet wat het zijn moet.  Hij heeft het gevoel dat zijn vrouw Elisabeth nooit van hem heeft gehouden.

Het derde bedrijf vangt aan met de monoloog van Philips: ‘ Ella giammai m’amò’. ’ Ze (Elisabeth) heeft nooit van me gehouden. Eenzaam zal ik slapen in de koningsmantel. Terwijl de vorst slaapt, waakt de verrader.’ Deze zinsneden zeggen voldoende over hoe de vorst zich voelt. Ongelukkig! Tegen Rodrigo bekent hij: ‘ Verneem nu de kwellingen en de smart van het hoofd waarop de kroon weegt! Bekijk Konings tegenspoed omringd: een zwaar beproefde vader, een nog ongelukkiger echtgenoot! De koningin…. Een verdenking kwelt me….Mijn zoon!’ Philips verdenkt zijn vrouw van overspel met zijn zoon. Hij is doodongelukkig. Wie de tekst doorleest van de dialoog tussen Philips, in deze uitvoering uitstekend vertolkt door de bas Adrian Sampetrean en Rodrigo gezongen door de wat tegenvallende Litauwse bariton Laimonas Pautienius, kan tot geen andere conclusie komen. Met gevaar voor eigen leven leest Rodrigo de koning de les: ‘Heer, ik kom net terug uit Vlaanderen (staat onder heerschappij van Spanje), Gruwelijke vrede! Het is de vrede van de grafzerken! O koning! Moge de geschiedenis nooit over u zeggen: Hij was een Nero! Elke priester is een slachter, elke soldaat een rover. Het volk zucht en kwijnt in stilte weg en uw rijk is een onmetelijke, afschuwelijke woestijn.’ Philips antwoordt dan: ‘ Oh vreemde dromer. Gij zult uw mening wel herzien als gij het hart van de mens kent, zoals Philips het kent! Genoeg nu….De koning heeft niets gehoord. Vrees niet maar hoedt u voor de Grootinquisiteur!’

Een spannende dialoog waarbij Rodrigo plompverloren op het bed van de koning springt en kennelijk sterk vertrouwt op de goede band die hij met de vorst heeft.

Zonder krukken

Met de Groot- Inquisiteur heeft hij die goede band niet. Evenmin als de koning trouwens. Deze blinde kerkvorst is 93 jaar oud, en tot mijn verbazing wordt hij in deze voorstelling bij opkomst niet ondersteund door twee monniken of krukken maar loopt wel soepel het podium op. Hij is een dogmatisch katholiek, die van het standpunt uitgaat dat zuiverheid in de geloofsleer boven alles gaat. Hij gebruikt zijn kerkelijke macht om de koning te laten weten dat de politieke macht ondergeschikt is aan de zijne. De imposante dialoog tussen deze twee machtsgeile mannen is een van de vele hoogtepunten van deze opera. Met zijn volumineuze bas weet de Finse Sami Luttinen de koning te imponeren.
Daarbij speelt de positie van Rodrigo een bedreigende rol voor de bestaande politieke verhoudingen. Rodrigo’s inmenging in de privé aangelegenheden van de leden van het hof vergen veel tact  van hem maar bieden hem ook de kans invloed uit te oefenen. Net als Carlos probeert hij de positie van de Vlamingen te verbeteren door de misstanden door de Spaanse onderdrukking aan de kaak te stellen. De Grootinquisiteur wil van deze vrijdenker af en beschuldigt hem van ketterij. De niet-historische Rodrigo moet zijn activiteiten uiteindelijk bekopen met de dood door een moordaanslag geregisseerd door de Inquisitie.

Seksuele macht 

Rodrigo, Hertog van Posa, Prinses Eboli en Don Carlos

De intrigante in deze opera is prinses Eboli, uitmuntend vertolkt door de Roemeense mezzosopraan Ramona Zaharia. Deze prinses brengt door haar blinde liefde voor Don Carlos drie mensen in grote problemen. Zij speelt dubbelspel en werpt haar seksuele macht in de strijd. Tijdens een door haar uitgelokt avontuurtje met Carlos heeft zij ontdekt dat hij van zijn stiefmoeder houdt. Zij dreigt Carlos, tot woede van Rodrigo met haar kennis te chanteren en beschuldigt Elisabeth van een affaire met Carlos hetgeen de woede van de koning wekt. Zaharia acteert en zingt krachtig en overtuigend en haar aria ‘O don fatale…..’, na haar spijtbetuiging aan de koningin en haar bekentenis dat zij zelf ook het bed deelde met de koning, oogst een verdiend applaus. Eboli wordt gestraft met opsluiting in een klooster. Weer een ongelukkige wordt aan het verhaal toegevoegd!

Deugdzaam

Elisabeth is een deugdzame vrouw die tegen haar wil huwt met de koning. Zij is het slachtoffer van staatszaken en gedoemd haar hele leven lijdzaam te ondergaan. Haar opoffering om met Philips II te huwen is het begin van het drama. Ze houdt van Don Carlos maar vervult de plichten die haar zijn opgelegd. Nooit kan ze zichzelf zijn. Slechts in een zwak moment suggereert zij Carlos haar man om te brengen. Zij is net als haar man Philip een eenzame figuur aan het hof.
De belangrijke rol van Elisabeth di Valois werd gezongen door de Russische sopraan Olesya Golovneva. In het hoge register komt ze heel helder en expressief voor de dag maar in het ‘midden’ is ze niet altijd goed hoorbaar door het massieve spel van het orkest. Met haar aria ‘Tu ‘che vanita’ in de slotfase van de opera kreeg zij het applaus waar zij recht op had mede dankzij haar goede spel.

Vriendschapsduet

De Düsseldorfer Symphoniker, onder leiding van gastdirigent Andriy Yukervich, speelde vanaf de aanvang erg luid. De transparantie van de orkestklank leed er onder en er was te weinig oor voor subtiele momenten. Daardoor kwam het bekende vriendschapsduet tussen Carlos en Rodrigo ‘Dio, che nell’ alma’ niet tot zijn recht. De toch al fors, soms wat penetrant zingende, overbekende Italiaanse tenor Gianluca Terranova wilde met zijn volumineuze stem het orkest de baas blijven en zette nog een tandje bij waardoor de warmte en intimiteit van dit duet niet uit de verf kwam. Gevolg: een onnodig tegenvallend en te hard gezongen duet dat toch nog applaus oogst. Vermoedelijk bestemd voor Verdi! Terranova was zeker een goede Carlos. Hij heeft een stem die geen hoogte te hoog is, hij haalt alle topnoten moeiteloos en acterend maakt hij duidelijk dat hij het liefst het hof verlaat om te gaan regeren in Vlaanderen. Zijn smeekbede vindt bij zijn vader geen gehoor en aan het slot van de opera moet hij zijn opstandigheid bekopen met de dood wanneer de koning hem neerknalt. Dat laatste staat niet in het libretto want in de oorspronkelijke tekst leest men dat hij juist ter voorkoming van een dodelijke afloop door een monnik, de verschijning van Karel V (Karel de Grote), het klooster wordt ingetrokken.

Het autodafé

Carlos tijdens de autodafé

Spectaculair in een Grande Opera is meestal een scene waarin het koor een belangrijke plaats inneemt. In Don Carlos is het de autodafé een bijeenkomst waar de inquisitievonnissen over ketters worden uitgesproken en voltrokken. Tijdens de autodafé ontwikkelt zich nog een nieuw drama omdat Don Carlos in opstand komt tegen zijn vader en zes Vlamingen bij de koning aandacht vragen voor hun problemen. Het autodafé heeft een massaal karakter en vraagt grote inzet van het koor en solisten en is ondanks zijn misdadige inhoud geliefd bij de operaliefhebber. Het stuk is een machtige muzikale constructie die het dramatisch conflict als in een brandpunt samenbrengt.

Historisch okay?

Geeft de opera de historische feiten juist weer? Het is goed te weten dat Don Carlos in werkelijkheid een zwakzinnig, cholerisch en onsympathieke man was en dat Elisabeth nooit verliefd is geweest op de infant. Rodrigo, ook wel kortaf Posa genoemd, heeft nooit bestaan. Hij is een imaginair wezen dat onder de heerschappij van Philips II nooit had kunnen functioneren zoals in het libretto is aangegeven.

Regisseur Guy Joosten heeft in zijn productie duidelijk onderschreven dat Verdi’s Don Carlo duidelijk maakt dat het privéleven van mensen niet gelukkig kan zijn als de maatschappelijke politieke omstandigheden bizar zijn.
Oordeel
De uitvoering in Düsseldorf kwalificeer ik voorzichtig als verdienstelijk. Het is aanmatigend om steeds een oordeel te geven maar ter vergelijking doe ik het toch: Mijn favoriete voorstelling is nog steeds de productie van Willy Dekker van de Nederlandse opera in 2004 waarin het Koninklijk Concertgebouw Orkest onder leiding van Riccardo Chailly schitterde naast de excellent debuterende Mexicaanse tenor Rolando Villazon als Don Carlos.

 

Advertentie

Read Full Post »

Anna Netrebko steelt met I Puritani de harten in CC Jan van Besouw

 Het CC Jan van Besouw verwelkomde op 15 februari honderd bezoekers. Zij wilden de niet zo bekende opera I Puritani van Vincenzo Bellini wel zien. Die opkomst was een verrassing. Je weet nooit precies waarom mensen naar een bepaalde opera gaan. Er kunnen allerlei redenen voor zijn: mooie zang, kleurrijke beelden, interessante regie en als het kan ook nog een sterke plot met de nodige romantiek. Of gewoon een avondje gezellig weg uit de huiselijke sfeer. Bellini’s werk voldoet zeker niet aan alle wensen van iedere bezoeker, maar één ding stond na afloop onomstotelijk vast: Iedereen was zeer enthousiast over het optreden van de Russische stersopraan Anna Netrebko en die positieve waardering werd vertaald naar de totale muzikale inhoud en presentatie van het werk. Anna Netrebko zong en acteerde inderdaad alsof haar leven ervan afhing. Haar legatobogen vloeiden de zaal in, haar versieringen met behulp van ontelbare trillers en coloraturen stonden niet louter in dienst van een overdreven stemacrobatiek maar gaven diepgang aan de ellende die haar personage onderging. Een van de vele hoogtepunten was een bijna 30 minuten durende waanzinscene met lang uitgesponnen melodieën die onvermijdelijk leidde tot een ovationeel applaus van de toeschouwers van de Metropolitan Opera in New York.

De directie van de Met had het speelplan uit 1976 van deze opera van regisseur Sandro Sequi van de planken gehaald en kon dit met succes doen dankzij de cast die tot haar beschikking stond met als uitblinkers de sopraan Anna Netrebko als Elvira, de lyrische tenor Eric Cutler als haar minnaar Arturo, een royalist, en Franco Vassallo als Riccardo, de puriteinse rivaal van Arturo.

Joan Sutherland als Elvira

 Belcanto

Vincenzo Bellini (1801-1834) staat met zijn werk midden in de traditie van het Italiaanse belcanto. Een genre waarin de ‘schoonheid ‘ van de stem centraal staat en meer aandacht krijgt dan de tekst. Klankkleur, goed gebruik van stemtechniek en het probleemloos aanbrengen van versieringen maken daar deel van uit. Al in de baroktijd, die omstreeks 1750 wordt afgesloten, waren de operabezoekers op verbazingwekkende hoogstandjes uit. Rossini verscheen als een van de eersten aan het opera firmament na de dood van Mozart. Donizetti werd een collega in het belcanto-repertoire en Bellini, met een eigen stijl, hoort zeker ook bij de voortrekkers van het belcanto. In die periode was het gebruikelijk dat operacomponisten een waanzinsaria in hun drama’s opnamen. Denk o.a. aan de beroemde waanzinsaria uit  Lucia di Lammeroor van Donzetti. Verdi, die naarmate hij ouder werd zich distantieerde van het pure belcanto, schreef er ook een voor zijn opera Macbeth (1847) die qua structuur afweek van zijn voorgangers. Het publiek ervaart dergelijke aria’s als hoogtepunten.

Het succes van belcanto-opera’s staat of valt met de stemkwaliteit van de zangers. In 2015 zag ik in de bioscoop een voorstelling uit 2014 van I Puritani van de opera Bastille in Parijs. Na afloop ging ik enigszins gefrustreerd naar huis. I Puritani is een opera waar je je door de onafgebroken stroom van melodieën geheel in onder kunt laten dompelen. Ik mistte die avond echter de finishing touch bij alle mooie melodieën van Elvira. De vertolkster was de Italiaanse sopraan Maria Agresta. Er was veel stemacrobatiek maar zij bleek het slachtoffer van een falende persoonsregie waardoor ook haar lichaamstaal onvoldoende aansloot bij haar tekst en zang. Geen moment deed ze me denken aan grote zangeressen als  Maria Callas en Joan Sutherland die met de rol van Elvira groot succes boekten.  Netrebko schaart zich ondertussen in het rijtje van deze onvergetelijke zangeressen. Zij bezorgt de toeschouwer de emotie  van een romantisch verhaal geschreven door librettist Carlo Pepoli waarin ik geen enkele sterke tekst ontdekte die de moeite waard is om te onthouden . Emotie was er genoeg! Men kon niet onverschillig toekijken hoe een jonge vrouw leed onder het (tijdelijk) verlies van haar geliefde. Elvira werd onverwacht, net voor haar bruiloftsfeest, in de steek gelaten door haar minnaar Lord Arturo Talbot en vervolgens werd ze zo waanzinnig van liefdesverdriet dat je dat geen mens toewenst. Zeker Arturo, vertolkt door de lyrische tenor Eric Cutler, was in geen velden of wegen te bekennen omdat hij als royalist het zijn plicht achtte koningin Enrichetta te redden van de strop. Gelukkig voor Elvira was er een happy end. Ze leefden nog lang en gelukkig………………..

  Burgeroorlog
I Puritani speelt zich af in het 17-eeuwse Engeland na de onthoofding van Koning Karel I, ten tijde van de burgeroorlog tussen de Puriteinen en de aanhangers van Oliver Cromwell met de Cavaliers die trouw waren gebleven aan het koningshuis van de Stuarts.
Het niet zo sterke libretto van Pepoli, was geen belemmering om te genieten van deze laatste opera van Bellini. Behalve de solisten maakte ook het koor en orkest een goede indruk al krijg ik steeds meer moeite met een stokstijf staand koor dat zo traditioneel is aangekleed en acteert dat het de geloofwaardigheid van de opera aantast.

Wat de decors betreft het volgende:  De productie die in CC Jan van Besouw werd getoond van de Met dateerde van 1976 en die van de Bastille in Parijs, van regisseur Pelly, van 2014. Mijn voorkeur gaat dan toch uit naar die van de Bastille waarbij ik hulde breng aan de decorbouwers. Een open, demontabel metalen frame stelde een burcht voor met in het centrum een kooi of slaapkamer waarin Elvira dikwijls vertoefde. Dit beeld paste bij de beleving van haar verdriet, opgesloten in zichzelf. Dat leidde dan tot een periode van grote waanzin. Rondtollende filmbeelden, geprojecteerd op de achtergrond van het toneel, vertolkten mede deze gemoedstoestand. Zo kan het dus ook. Maar bij een traditioneel ingesteld publiek valt er voor de regisseur wel wat uit te leggen. En daar ontbreekt het dikwijls aan!! Waarvan acte!

Read Full Post »

Vlaamse opera: Essentie van Verdi’s Otello prachtig verbeeld

 Voor de opera Otello van Giuseppe Verdi (1813-1901) kom ik sinds mensenheugenis al superlatieven te kort. Mijn eerste muzikale ervaring met deze grote Italiaanse componist dateert al vanaf mijn zestiende jaar toen ik voor het eerst een deel hoorde uit zijn meesterwerk van 1887. Ik was toen volkomen overrompeld zonder dat ik precies wist waardoor. De inhoud van de opera kende ik niet, maar wellicht was ik betoverd door de donker getimbreerde stem van de toenmalige heldentenor Mario del Monaco die als Otello in de slotscene zelfmoord pleegt. Het gevoel voor dramma per musica was bij mij definitief geboren. Ik werd in de loop van de tijd een echte Verdiaan die genoot van opera’s uit de begin- en middenperiode van de componist: Atilla, Nabucco, Rigoletto, La Traviata en La forza del destino. Omdat ik gelijktijdig ook Donizetti, Rossini en Bellini ontdekte, werd ik een ware liefhebber van het Italiaans romantisch repertoire uit de 19^e eeuw. Daarna maakte ik kennis met de latere Verdi in Don Carlos, Aida en Otello. Toen wist ik het zeker: ik was een Verdifanaat en beschouwde Otello als zijn belangrijkste en meest indrukwekkende werk, ja zelfs van het gehele Italiaanse operarepertoire. Ik kocht vele opnamen met indrukwekkende namen in de titelrol zoals Mario del Monaco, John Vickers, Ramon Vernay, Placido Domingo en Desdemona’s als Renate Tebaldi, Gré Brouwenstijn, Kiri te Kanawa, Renée Flemming en fantastische Jago’s als Scipio Colombo, Tito Gobbi, James Morris en Leo Nucci.
Labiele Otello
Gisteren, 12 februari 2016 was het dan weer zover. In de opera van Antwerpen zat ik bij de première van Otello waarvan de tekst is geschreven door Arrigo Boito naar ‘ The Tragedy of Otello the Moor of Venice ’ van William Shakespeare. De rillingen liepen me soms over het lijf tijdens deze uitvoering van de Duitse topregisseur Michael Tahlheimer, die van het meest duistere werk van Verdi ook een inktzwarte voorstelling maakte. Het podium was een grote zwarte kubus geheel opgebouwd uit ongelijke en in hoogte verspringende zwarte vlakken. Ook de protagonisten en het koor waren zwart gekleed. Geen imposante decors dus en geen rekwisieten, zoals wapens, of andere voorwerpen. Uitzonderingen waren een spierwitte zakdoek die Jago als bewijs misbruikte om de ontrouw van Desdemona te ‘bewijzen’ en een witte trouwjurk die Desdemona herinnerde aan de tijd dat zij trouwde met de Moor. Het gevolg was dat de essentie van het verhaal van Otello: liefde, trouw, haat en jaloezie, gedurende de gehele voorstelling prominent door de protagonisten en de toeschouwers wordt gevoeld. Door de opzettelijk schaarse belichting waren de protagonisten soms schimmen, maar je wist en voelde dat bij hen, en vooral bij Otello, er op het psychologische vlak van alles gebeurde. De Britse heldentenor Ian Storey vertolkte de rol van Otello. Juist diens personage onderging de meest verschrikkelijke gevolgen van de kwaadaardigheid van de op vernietiging uit zijnde Jago die zijn denkbeelden in Otello’s geest wist te planten. De misdadigheid van Jago sloeg als het ware over op Otello, die besloot zijn onschuldige vrouw te vermoorden. Omdat Storey door eerdere optredens in andere theaters ervaring had met zijn zware rol slaagde hij erin een duidelijk beeld van de labiele Otello neer te zetten, die nu eens wel en dan weer niet twijfelt aan de trouw van Desdemona. Naarmate de voorstelling vorderde kwam de tenor met zijn krachtige stem vocaal steeds sterker voor de dag.
Mensbeeld
Jago, prachtig gezongen en geacteerd door de Bulgaarse bariton Vladimir Stoyanov, toonde zich een ware duivel in mensengedaante die Otello ten val wil brengen omdat hij door toedoen van de Moor een baan is misgelopen. Van zijn destructieve instelling getuigt hij aan het begin van het tweede bedrijf wanneer hij zijn mensbeeld ter sprake brengt in zijn beroemde ‘Credo:  ‘Ik geloof in een wrede God die mij heeft geschapen naar zijn evenbeeld en die ik in wrok aanroep. Uit de laagheid van een kiem of atoom ben ik geboren. Ik ben een schurk omdat ik een mens ben en voel het oerslijk in mij. Ja, dat is mijn geloof. Ik geloof dat ik het kwaad in mijn gedachten en daden volgens mijn bestemming vervul. Ik geloof dat de mens een speelbal is van een onrechtvaardig lot van in de wieg tot aan de worm in het graf. Na alle spot komt de dood. En dan? De Dood is het niets!’ Negatiever kan het niet. Hij is het symbool van het kwaad.

De verrassing van de avond was voor mij het optreden van de ‘rising star’ de Amerikaanse sopraan Corinne Winters die een prachtig laag paart aan een loepzuivere hoogte. Haar overgangen van pianissimo naar forte en omgekeerd zijn voorbeeldig. Het Wilgenlied over een zekere Barbara en het daarop volgende Ave Maria in het laatste bedrijf waren adembenemend. Haar Desdemona is de verbeelding van een zachte, erg naïeve vrouw die zich telkens de woede van haar man op de hals haalt door te pas en te onpas aandacht te vragen voor Cassio, die Otello door toedoen van Jago wantrouwt wegens een vermeende geheime relatie met Desdemona. Britse tenor Adam Smith zong deze rol verdienstelijk. De overige protagonisten deden niet voor Smith onder.

 Onheilspellend
Een pluim op de hoed verdient ook het koor van de Vlaamse Opera. Al bij de aanvang maakt het grote indruk toen zij als Cyprioten tijdens een orkaanwind en hevige bliksemflitsen voor een overdonderend begin van de opera zorgden. Soms achter het podium, slechts zichtbaar in een vierkant venster, kwam de afwisselend rustige en forte zang goed over en kon het publiek zich ervan vergewissen dat de intrigerende koormuziek van Otello duidelijk anders is dan die in Nabucco, Rigoletto en zelfs in Aida. Het Symfonie Orkest van Vlaanderen onder leiding van de Britse maestro Alexander Joel versaagde geen moment om de onheilspellende sfeer die bij deze opera past te verklanken door een uitstekende dynamiek. Al met al een mooie productie van een avontuurlijke regisseur. Ik zal deze uitvoering als een goede herinnering vast houden. De aangrijpende muziek van Verdi zit gebeiteld in mijn hoofd. 

Read Full Post »

Turandot, een sprookjesopera vanuit de Met

 De Pathé bioscoop staat in Tilburg op het Heuvelplein. De plaats waar de carnavaleske ‘Opstoet ‘ op zondag jl. eindigde. Vijftig mensen besloten het carnaval het carnaval te laten en de opera Turandot, uitgevoerd in een grootse stijl door de Metropolitan Opera in New York, op een groot scherm te bekijken. De duizenden carnavalsvierders hadden geen boodschap aan het drama over een prinses die de liefde niet wil consumeren omdat in een ver verleden betovergrootmoeder Lou-Ling ooit was ontvoerd, verkracht en vermoord door een vijandelijk leger. En nog minder was hen gelegen aan het feit dat alle huwelijkskandidaten, die de door Turandot drie opgelegde raadsels niet konden oplossen, op haar bevel werden onthoofd. Hoewel de prinses dacht daarmee huwelijksaanzoeken te voorkomen, ontkwamen een aantal prinsen die toch een risicovolle poging ondernamen, niet aan dat fatale lot.

Calaf,Timur en Liu

 Exotisch

De toeschouwers werden vergast op een klassieke productie uit 1987 van de beroemde regisseur Franco Zeffirelli. Giacomo Puccini (1858-1924) componeerde voor zijn sprookjesopera, naar aanleiding van een toneelstuk van Carlo Gozzi, grote koorscenes en indrukwekkende orkestmuziek met een enorme variëteit aan instrumenten. Hij zette onder andere naast het vertrouwde instrumentarium een saxofoon, een celesta en een harp in en schiep een exotisch klinkend klankbeeld. Ook het toneel zag er zeer indrukwekkend uit met de enorme decorstukken die al die jaren bewaard zijn gebleven in 23 grote containers. Zangers en figuranten zagen er prachtig uit zodat je de indruk kreeg een kostuumopera te zien.

De vertoning was een groot spektakel met een processieachtige opkomst van de prinses Turandot waarbij vanen en wapperende sluiers niet ontbraken.

Fysieke schoonheid

Onder leiding van de voortreffelijke dirigent Paolo Carignari werd de uitvoering door het publiek zowel in de zaal als in de bioscoop zeer gewaardeerd. Garant voor het succes stonden de twee vrouwelijke hoofdrollen. Het optreden van de Zweedse sopraan Nina Stemme was bijzonder. Zij volgde met haar vertolking van de titelrol, net als in haar Wagnervertolkingen, het voetspoor van haar beroemde voorgangster Birgit Nilsson (1918-2005). Ook nu liet ze zien en vooral horen dat de zware vocale rol van de ijzige prinses voor haar geen berg te hoog was. Ze zong iedere noot krachtig en met autoriteit al vond ik het opvallend dat zij Turandot van wat menselijker trekjes voorzag dan andere vertolkers. Haar tegenspeler de prins Calaf werd gezongen door de Italiaanse heldentenor Marco Berti. Het laatst hoorde ik hem in dezelfde rol in een uitvoering van 2008 in Valencia. Hij kon me toen al niet raken en dat was zondag net zo. Hij produceerde een enorm volume maar weer zag en hoorde ik geen echt gepassioneerde Calaf die verpletterd wordt door de fysieke schoonheid van Turandot op wie hij zegt verliefd te zijn. Zelfs zijn glansaria ‘Nessun dorma’ wordt door talrijke vakgenoten intenser en met meer warmte en spanning gezongen. Het was een minpunt van de uitvoering. De aria’s van mezzosopraan Anita Hartig klonken hartverwarmend. Maar eerlijk is eerlijk: Ik heb nog nooit een uitvoering meegemaakt waarbij deze aria’s niet werden afgesloten met een spontaan applaus. Zeker Hartig verdiende de bijval van het publiek, maar de eer dient vooral uit te gaan naar Puccini die er altijd in slaagt warme gevoelens op te wekken voor zijn lijdende vrouwelijke hoofdrolspelers. Ook dus voor de slavin Liu die zelfmoord pleegt om te voorkomen dat zij, terwijl zij gemarteld wordt, de naam van prins Calaf prijs zal geven.

Ping, Pang, Pong en prins Calaf

 Drie ministers

Mijn waardering gaat vooral uit naar de drie ministers Ping, Pang, Pong. Ik zag Turandot de afgelopen twee jaar vier maal en deze wat komisch humoristische figuren bevielen me ditmaal het best. Zij vormden een homogeen, uitstekend zingend en acterend team dat de spot dreef met een prins die zijn leven wilde riskeren voor een prinses die ook maar twee benen, twee armen en twee borsten heeft en er verder uitziet als alle andere vrouwen. Zij waren het onthoofden van de huwelijkskandidaten zat en wilden liever naar hun zomerhuisjes in plaats van steeds weer een verplichte onthoofdingsceremonie te moeten organiseren. Hun verleidingspoging om Calaf weg te houden van Turandot met het aanbieden van een paar jonge deernen en een zak vol juwelen miste zijn uitwerking. De prins wilde uitsluitend Turandot. Erg consequent waren Ping, Pang en Pong niet, want in een andere scene suggereren ze dat in geval van een bruiloft zij zich zullen inspannen om het liefdeskoppel te verwennen.

Sensatie

Wat mij in Turandot intrigeert is de wispelturige houding van het volk. Het waait met alle winden mee zoals het haar het beste uitkomt. Wanneer een Perzische prins bij het oplossen van de drie raadsels faalt, vraagt het volk om genade voor de jonge man omdat hij mooi is en men medelijden met hem heeft. Daarvoor heeft datzelfde volk, belust op sensatie, de beulen gevraagd de messen te slijpen. Nog een voorbeeld: bij het verhoor van Liu om haar de naam van Calaf te ontfutselen stemt het volk in met een marteling. Wanneer de slavin zelfmoord pleegt is de rouw immens bij de omstanders. Het doet me denken aan het wispelturige politieke gedrag van ons Nederlanders.

Executie

Turandot is het laatste meesterwerk van Giacomo Puccini dat hij, door zijn vroegtijdig overlijden in 1924 wegens keelkanker, niet kon voltooien. De componist Alfano maakte het karwei af. Wat waren de meest indrukwekkende momenten?

Toch vooral het wonder van de kus van Calaf, die voor het eerst bij Turandot emotie oproept en vanaf dat moment is zij ervan overtuigd dat Calaf haar lief heeft. Ook de scene uit het eerste bedrijf waaruit de meedogenloosheid van de dan nog ijzige prinses blijkt als zij een gratieverzoek van de menigte hautain met een onverschillig handgebaar afwijst. De executie moet gewoon doorgaan. Kennen we dat ook niet van andere dictators?

Terwijl ik bij Pathé geniet van Turandot en ook de executie van de Perzische prins als een misdaad ervaar, wordt in de Arena in Amsterdam de voetbalwedstrijd Ajax- Feijenoord gespeeld. Aan een van de tribunes hangt een pop met een strop om zijn nek, voorstellende doelman Kenneth Vermeer wiens ‘misdaad’ was een overstap te maken van Ajax naar aartsrivaal Feijenoord. Niet een prinses was zijn rechter maar een man uit het volk. Waarvan acte!

 

Read Full Post »