Opera Zuid met La Bohème schot in de roos

 Leuk was het bericht dat de vorige week in de pers verscheen allerminst. Minister Bussemaker kreeg van de Raad voor Cultuur het advies om Opera Zuid in de periode 2017-2020 geen subsidie te verlenen tenzij het gezelschap met een beter plan komt voor de toekomst. De Raad spreekt in haar oordeel over onvoldoende artistieke ontwikkeling en te veel uitschieters naar beneden. Nou, de uitvoering van La Bohème was dit keer wel een schot in de roos. Er werd goed gemusiceerd en het artistieke niveau mocht er zijn.

Ik zou het betreuren wanneer Opera Zuid. als rondreizend gezelschap, door het o
ntberen van benodigde subsidies niet meer in staat zou zijn om de vele Nederlanders die relatief ver van de randstad wonen zo nu en dan te trakteren op een opera. De verbetering van het niveau van Opera Zuid zou, volgens een medewerker van de marketingafdeling die ik na afloop van de voorstelling in Tilburg sprak, o.m. worden bevorderd door de aanstelling van een tweede directeur.

Vocale kunsten
 Op Donderdag 26 mei was het weer genieten van Puccini’s meesterwerk uit 1896. La Bohème  is een van de meest populaire Italiaanse opera’s. Er bestaan talloze opnamen. De meeste zangers van kaliber toonden wel eens hun vocale kunnen in deze opera, want dit werk biedt met zijn romantische, lyrische muziek daartoe volop de gelegenheid. Mede omdat Opera Zuid in Tilburg een goede naam heeft was de zaal nagenoeg uitverkocht. De toeschouwers bleken na afloop zeer tevreden te zijn over een uitvoering die hier en daar aangekondigd stond als modern, maar in mijn beleving toch niet zo heel veel afweek van wat ik al eerder zag. De Belgische regisseur Waut Koeken voerde in Puccini’ s meesterwerk vier kunstenaars ten tonele die elkaar ontmoetten in een optrekje dat niet zoveel afweek van het traditionele zolderkamertje van de kunstenaarsvrienden. Zelfs een slecht brandende kachel, waarin gedichten van Rodolfo en schilderijen van Marcello verdwenen om voor enige warmte te zorgen, ontbrak niet. Ik kreeg de indruk dat de opera zich in de 20e eeuw afspeelde. In welk decennium was me niet geheel duidelijk. De jongelui waren redelijk modern uitgedost, maakten een hoop lol maar werden toch geconfronteerd met relatieproblemen waar ze moeilijk mee overweg konden. Wanneer de gelegenheid daar was werd er tijdens deze uitvoering veel alcohol geconsumeerd en de vrije seks beoefend. In de tweede acte bleek het koor tijdens een feestelijke bijeenkomst in het Quartier Latin in Parijs gelijktijdig goed te kunnen zingen, veel te kunnen drinken en een stevig potje te vrijen. La Bohème was echter geen echt feest, want de liefdesperikelen in deze opera zijn niet gering.

Dramatiek

De dichter Rodolfo en kunstschilder Marcello hebben respectievelijk met Mimi en de lichtzinnige Musetta een knipperlichtrelatie die in het derde bedrijf leidt tot een dramatisch hoogtepunt, dat muzikaal wordt vertaald in een schitterend kwartet, dat je, mits goed gezongen, nooit meer vergeet. En er werd uitstekend gezongen! De lyrische tenor Adriano Graziani kwam als Rodolfo sterk voor de dag en had al in het eerste bedrijf, na zijn gevoelige “Che celida manima”,  een welluidend duet gezongen met zijn tegenspeelster Mimi, vertolkt door de geloofwaardige Franse sopraan Héloise Koempgen. Volgens kenners was de ster van de avond de uitstekend bij stem zijnde bariton Marcel van Dieren, die zang studeerde aan het conservatorium in Tilburg. Hij stond gedurende de voorstelling bijna steeds op het podium, las zijn vriend Rodolfo de les om beter met Mimi om te gaan, maar werd zelf verscheurd door zijn onzekerheid, zijn jaloezie en zijn haat-liefde verhouding met de meest wufte van het gehele gezelschap: Musetta. De Russische Anna Emalianova nam deze rol voor haar rekening en dat ging haar goed af.  Mooi was dat de zich vooral oppervlakkig voordoende Musetta tijdens de sterfscene van Mimi, die ten onder gaat aan tuberculose, zich zo sterk betrokken voelde dat zij besloot haar juwelen af te geven om een dokter én medicijnen te kunnen betalen. Haar gebaar redde niet het leven van Mimi. Evenmin de geste van de filosoof Colline, vertolkt door de prachtig zingende Italiaanse bas Emanuele Cordaro die zijn jas, waaraan hij zo gehecht was, beschikbaar stelde.

Debuut

La Bohème kent vele hoogtepunten die gedragen moeten worden door een goed spelend orkest. En dat was er. Philharmonie Zuidnederland had die taak op zich genomen onder leiding van de Belgische dirigent Karel Deseure, die met deze uitvoering een geslaagd operadebuut maakte.

La Bohème is niet voor niets mateloos populair vanwege haar vele hoogtepunten. Ook bij de protagonisten. Zij krijgen allen gelegenheid om hun kunnen te tonen door de prachtige, gloedvolle aria’s met enthousiasme en inzet te zingen. En dat deden ze in Tilburg!

Advertentie

Read Full Post »

Onmenselijk offer gevraagd van Idomeneo

  Afgezien van de drie ‘Da Ponte opera’s ‘had ik al lang geen opera van Mozart (1756-1791) meer gezien. De Vlaamse opera bood met zijn meesterwerk Idomeneo di Creta een nieuwe mogelijkheid. Behalve de fantastische muziek die ik al eerder hoorde, was ik ook opnieuw sterk geïnteresseerd in het thema dat deze opera behandelt. Al snel dacht ik tijdens mijn voorbereiding aan het parallelle Bijbelse verhaal uit Genesis 22,1-19 waarin God van Abraham een brandoffer vraagt. Abraham gehoorzaamt en bindt zijn enige liefhebbende zoon Isaak vast op een altaar om hem te doden. Een engel vanuit de hemel grijpt op het laatste moment in en verkondigt dat God afziet van de dodelijke ingreep omdat hij overtuigd was van de loyaliteit van Abraham aan God.

Verbijsterende ervaring

Een zelfde type situatie treffen we aan bij de opera Idomeneo. De Griekse held is na de Trojaanse oorlog op de terugvaart naar het eiland Kreta en komt op zee in zwaar weer. Hij vreest voor zijn leven. Om zichzelf van een veilige thuiskomst te verzekeren zweert hij Neptunes een eed. Hij zal de eerste levende die hij aan land tegenkomt offeren aan deze God. Idamante, zijn zoon blijkt de ongelukkige te zijn. Wat een blij weerzien moest  worden tussen vader en zoon loopt uit op een verbijsterende ervaring voor Idamante wanneer hij merkt dat zijn vader ieder contact met hem wil vermijden. Idomeneo koestert net als Abraham wel degelijk liefde voor zijn zoon. De goden beslissen echter dat de beide vaders hun zoon moeten slachtofferen! Idomeneo wil dat een onschuldige niet aan doen en zeker niet zijn zoon. Hij probeert hem aan de dood te laten ontsnappen door hem naar Argos te sturen in het bijzijn van Elettra die op hem verliefd is.  De toorn van Neptunes is niet mals. Een door Neptunes gezonden zeemonster terroriseert geheel Kreta waarna het volk rebelleert. De nare situatie duurt ook voort nadat Idamante het monster overwint. Eindelijk openbaart Idomeneo op verzoek van de hogepriester de eed die hij zwoer in de hoop dat daarmee een einde komt aan alle ellende. Idamante is bereid te sterven nu hij weet wat de rol van Neptunes is. Hij smeekt zijn vader hem te doden. Ilia, een gevangen genomen Trojaanse prinses is inmiddels de geliefde van Idamante . Zij wil zich voor hem opofferen. Dan volgt de finale ingreep van de goden. Een stem verkondigt dat de liefde in deze tragedie overwon en dat Idomeneo de troon moet afstaan ten gunste van zijn zoon, die Ilia dan tot vrouw zal nemen.

Vragen zonder antwoorden

Bij zowel het Bijbelse verhaal als het verhaal dat zijn oorsprong vindt bij Danchet reizen belangrijke vragen op die het overdenken meer dan waard zijn. Zwoer Idomeneo uit vrije wil een eed aan Neptunes die hij niet hield toen hij zijn zoon tegenkwam? Was hij verantwoordelijk voor zijn daad en is het rechtvaardig dat de Goden hem willen straffen omdat hij de consequenties van de afgelegde eed niet aanvaardde? Mogen de goden, zoals echte heersers,  een offer van Abraham en Idomeneo eisen en diezelfde eisen naar willekeur opheffen? In hoeverre zijn de goden of de mensen verantwoordelijk voor wat hen overkomt? Deze opera geeft geen direct antwoord op deze vragen. Het werk maakt wel duidelijk dat de mens met tal van onzekerheden moet leven en daarmee moet weten om te gaan.

Muziek

Mozart componeerde prachtige muziek voor Idomeneo. Hij deed daarbij al voor een deel afstand van de conventies van de opera seria met haar strakke regelgeving. Zo bleef de dominante generale bas uit het baroktijdperk achterwege en het onderscheid tussen recitatief en aria, dat de Italiaanse opera beheerst, is minder stringent en deels vervangen door een vloeiend ariosa. Dat bevalt me goed want zo blijft in deze opera het herhaaldelijke beleefd applaudisseren na een aria achterwege waardoor de voortgang van het werk een natuurlijker verloop krijgt.

De Britse dirigent Paul Mc Creesh gaf met zijn orkest de protagonisten de ruimte. De gezongen ensembles waren prachtig en de functionele koren vormden een fraaie eenheid met het orkest. Violisten en blazers kwamen tot heerlijk samenspel en aan alles was te merken dat Mozart een groot symfonicus was.

De hoofdrol was op 10 mei weggelegd voor de Italiaans-Duitse tenor Roberto Sacca. Hij was goed op dreef en speelde zijn rol als Idomeneo zeer inlevend. Hij oogstte in het tweede  bedrijf veel applaus met een grote dramatische scene waarin Idomeneo begint te begrijpen dat de Trojaanse prinses Ilia en zijn zoon Idamante zich tot elkaar aangetrokken voelen zodat hij, zijn zoon en Ilia zullen lijden onder de straf van Neptunes.

De Vlaamse opera had voor deze productie een dubbele cast aangetrokken. Daarom was het mij dit keer niet goed mogelijk om de namen van de zangers te koppelen aan die van de protagonisten. Behoudens de vertolking van de rol van Elektra voldeed iedere solist aan de verwachtingen. De woede aria Elettra ‘Ohsmania! Oh furie! Oh disperata ‘ leverde de zangeres wel applaus op maar kon mij eerdere weergaven niet doen vergeten.

Animaties

 Voor de regie van David Bosch alle lof. Hij hield het eenvoudig en maakte in deze opera opvallend veel gebruik van animaties. Zo bracht hij tijdens de ouverture de voorgeschiedenis van Idomeneo op een wat naïeve maar ook aardige wijze filmisch in beeld. Een tijd later ontwaarden de toeschouwers een zeemonster in de vorm van een papieren reuzeninktvis die de duistere kant van het verhaal benadrukte. Het einde van de opera liet Bosch enigszins anders verlopen. In plaats van het nieuwe koningspaar te laten gloriëren, bezwijken zij onder de last van een nieuwe verantwoordelijkheid en kiest Idomeneo zelf voor de dood door inname van een giftdrank.

Ik heb volop genoten van Mozarts opera. Het libretto is van Giambattista Varesco. De première was in 1781 in het theater Cuvilliers in München. In Gent kunt u deze productie nog bewonderen tot en met 25 mei.

Read Full Post »

Elektra topproductie in de Met

 Aangetrokken door het mooie weer met hoge temperaturen kozen de Tilburgse Operaliefhebbers er voor om de operavoorstelling, op zondag 8 mei van de Metropolitan Opera in de Pathé bioscoop in Tilburg, aan zich voorbij te laten gaan. De in HD kwaliteit vertoonde opera Elektra van Richard Strauss vormde het sluitstuk van een geslaagd operaseizoen met veel prachtige producties. Slechts vijftien mensen zagen zondag de imponerende Elektra van Patrice Chereau geregisseerd door Vincent Huguet. De afwezigheid van veel trouwe bezoekers gaf mij een unheimisch gevoel omdat een collectief enthousiaste nababbel met een drankje en hapje wel op het programma stond, maar daardoor niet tot zijn recht kwam. Er was wel voldoende aanleiding voor een evaluatie. Ik vroeg me af of de afwezigheid van de trouwe bezoekers alleen toe te schrijven was aan het mooie weer of aan weerzin om zich in te spannen om naar muziek te luisteren waarin Richard Strauss de deur naar de atonaliteit wagenwijd openzet. De componist presenteert een nieuwe klankwereld met dissonanten en Sprechgesang. Dat wordt niet door iedere operaliefhebber gewaardeerd.

Topuitvoering

Elektra van Strauss zag het levenslicht in 1909 vier jaar na de première van zijn opzienbarende opera Salomé die net als Elektra het publiek provoceerde met zijn moderne muziek. In de loop van de tijd zag ik meerdere topuitvoeringen van dit werk. Deze, van de Met, zet ik graag bij in dit rijtje. Met een maximum aan orkestleden leidde dirigent Esa-Pekka Salonen, samen met het uitstekend en intensief spelende orkest de protagonisten naar wellicht het toppunt van hun mogelijkheden. De hoofdrol was weggelegd voor de Zweedse sopraan Nina Stemme die een onvergetelijke, wraakzuchtige Elektra vertolkte. Deze rol is uitermate zwaar. Het personage staat onafgebroken op het podium en de rol vereist, naast een dramatisch, volumineuze stem, de mogelijkheid tot het zingen van lange topnoten. Stemme bleek door een grote fysieke inspanning daartoe in staat. Bovendien was haar acteerprestatie boven alle lof verheven. Iedere frase, iedere stemmingswisseling werd in haar mimiek en houding weerspiegeld. Wellicht is Stemme de meest ideale Elektra van dit moment. Dat geldt ook voor de Duitse 60 jarige mezzosopraan Waltraud Meier als Klytämnestra. Haar spannende dialoog waarin ze bij uitzondering haar dochter Elektra om raad vraagt hoe haar te verlossen van haar nachtmerries, was een waar hoogtepunt.

De wraakzuchtige Elektra, die ieder moment van de dag de gepleegde moord door haar moeder en haar stiefvader op de door haar geliefde vader Agamemnon betreurt, weet daar wel het antwoord op. Klytämnestra en Aegisthos moeten worden omgebracht liefst met de bijl die zij gebruikten om Agamemnon te doden.

Zij roept de hulp in van haar zus Chrysostomus. Zij wil Elektra echter niet bijstaan bij het uitvoeren van een moordaanslag. Zij acht zich daarvoor niet geschikt. Zij wil een ander leven dan Elektra. Een leven dat niet vergiftigd wordt door wraakgevoelens en waar zij kan ontsnappen aan de sombere sfeer in het kasteel waarin zij woont. Ze verlangt naar een gewoon gezin met de liefde van een man en wil kinderen baren. De lyrische sopraan Adrianne Pieckzonka maakte haar rol door haar expressiviteit waar.

Ultieme wraak

Wanneer de dood gewaande Orestes, de broer van Elektra en  Chrysothemis, ten tonele verschijnt en hij het zijn plicht acht om de door Elektra beraamde moord uit te voeren, vergeet zij hem de bijl mee te geven, die zij jarenlang voor dit doel bewaarde. Voor de ontmoeting tussen Elektra en Orestes, na de thuiskomst van Orestes, componeerde Strauss ontroerende muziek waarin toch weer een glimp van liefde in deze opera doorklinkt. Dat is nodig, want men kijkt voortdurend naar de duistere krachten in de diepste krochten van de menselijke ziel.

 Een contrast met de drie grote vrouwenrollen was het optreden van de bas Eric Owens. Hij zong prachtig en vastberaden met zijn donker getimbreerde stem. Hij wist waarvoor hij was thuisgekomen. De dood van Agamemnon wreken!  Hij slaagt daarin. Het overheersende leidmotief, ook wel het Agamemnonmotief genoemd, en meteen gepresenteerd bij de aanvang, is hartverscheurend en komt zowel in een majeur als mineursetting terug. Het motief herinnert ons aan wat voor de aanvang van deze opera gebeurde: Koning Agamemnon werd in bad werd vermoord door zijn vrouw Klytämnestra en haar minnaar Aegisthos.

Het decor van Richard Peduzzi was eenvoudig en gaf goed het grauwe klimaat weer waarin zich het hele drama afspeelt dat ontleend is aan de Griekse tragedie van Sophocles; Hugo von Hofmannstahl schreef het libretto.

De afwezigen weten niet wat zij gemist hebben en dat is maar goed ook. Ze zouden er spijt van krijgen de Pathé bioscoop links te hebben laten liggen.

Read Full Post »