Een deel van de honderd operaliefhebbers die een van bekendste opera’s van Pjöter Iljits Tsjaikovski (1840-1893) in het CC Jan van Besouw in Goirle op 15 november bezochten, voelde zich tot de pauze niet op hun gemak. De voorstelling beantwoordde niet aan hun verwachtingen. Het commentaar was veelal: ‘ Ik moet aan deze muziek wennen, de beelden zijn te rommelig, ik heb er hoofdpijn van, de spanning ontbreekt en er is sprake van overacting. Ik kon me in hun opmerkingen niet vinden. Zelf was ik enthousiast over deze nieuwe productie uit 2008 die de 60 jaar oude uit 1944 verving. Na afloop dacht men er wat anders over. De meeste critici: “Na de pauze heb ik toch genoten van de opera.
Introvert en verlegen
Ik ken de opera goed, heb voorstellingen gezien in Amsterdam, Parijs en diverse dvd opnamen. Herinneringen zijn niet altijd betrouwbaar maar ik meen toch dat ik nog nooit zoveel emotie en melancholie zag als in deze Eugene Onegin. De gevoelens en gedachten die zich afspelen in het brein van de belangrijkste protagonist, het jonge meisje Tatjana, komen dank zij het libretto vanzelfsprekend voor het voetlicht, maar de creatieve vondsten van regisseur Dmitri Tcherniakov speelden daarbij een grote rol. Tatjana is afkomstig uit de wereld van de grootgrondbezitters. Ze is introvert en verlegen, haar innerlijke leefwereld wordt bepaald door de provinciale omgeving waarin ze woont, ze houdt van lezen en verlangt naar een andere wereld. Zij valt als een blok voor Eugene Onegin omdat die representatief is voor de door haar verlangde wereld. De dramatische sopraan was een ideale Tatiana Monogarova. Ze zong intens haar tekst en presenteerde zich zodanig in houding en gebaar waardoor nog duidelijker aan het licht kwam wat zich in haar brein afspeelde. Vooral tijdens de briefscène van het eerste bedrijf kwamen daardoor de super romantische ideeën van Tatjana, opgedaan in de boeken die ze las, door de vrijmoedige, felle en fysieke uitingen van de zangeres duidelijk over. Aanvankelijk zong Monogarova op lyrische wijze maar vooral in de laatste scène toen Tatiana besloot om haar gemaal Prince Gremin trouw te blijven, ondanks haar teruggekeerde, fel oplaaiende passie voor haar jeugdliefde, kwam ook haar dramatische acteertalent sterk naar voren.
Arrogante man
Tegenspeler Eugene Onegin werd vertolkt door de altijd goed zingende bariton Marius Kwiecien. Hij verbeeldt een arrogante man die gewend is aan het stadsleven en uit een opwindende wereld komt. Hij brengt het hoofd van het jonge meisje Tatjana op hol, geeft haar een lesje door haar emancipatorisch gedrag te bekritiseren, brengt zijn vriend Lensky in een vuurgevecht om het leven, reist vervolgens de wereld rond om tenslotte met spijt te constateren dat hij Tatjana in haar jeugdjaren onheus tegemoet trad en dat hij nu met haar de verloren tijd wil inhalen.
De opera draait eigenlijk om die twee personen, Eugene Onegin en Tatjana en hun onvermogen elkaar lief te hebben.
Het verhaal van Poesjkin (1799-1837) bevatte alle elementen voor een lyrisch muziekdrama dat geen moment aan kracht inboet. Tsjaikovski had duidelijk mededogen met de ontluikende seksualiteit van de jonge vrouw en haar verlangen naar de oudere, meer volwassen Onegin.
De opera is een psychologisch, burgerlijk drama. Voor Rusland was dat iets nieuws. Vóór Tsjaikowski deed nog niemand dat. Het werk werd in 1879 in Moskou niet echt goed ontvangen, maar vijf jaar later in Sint-Petersburg wel en terecht gezien als een Russische klassieker.
Weergaloze bas
Eugene Onegin werd door de componist speciaal gecomponeerd voor het Bolshoi theater. De opera is zeer melodisch en wordt door velen gezien als een romantische Russische opera. De muziek lijkt aanvankelijk wat simpel maar naarmate het stuk voortduurt, wordt die complexer. In de eerste acte lijkt ze soms op kamermuziek. Tsjaikowski schreef ook een prachtige aria voor de dichter Vladimir Lensky, wanneer hij voorvoelt dat hij het duel met Onegin niet zal overleven en afscheid neemt van zijn flirtige vriendin Olga. In deze uitvoering werd de aria subliem vertolkt door de prachtig zingende tenor Andrey Duanev. De bas Anatolij Kotscherga zong op een weergaloze wijze in de finale de aria van Prince Germin, waarin deze getuigt gelukkig te zijn getrouwd met Tatjana. Tsjaikowski maakte in zijn opera ook ruimte voor typisch Russische koren. Volks en nostalgisch. Ze werden prachtig uitgevoerd. De jonge dirigent Alexander Vedernikov liet het orkest van het operahuis voortreffelijk spelen. Soms uitbundig tijdens de feesten dan weer fatalistisch wanneer het ging om de noodlottige gebeurtenissen. De voorstelling speelt zich af in een grote kamer met een centraal gelegen tafel meestal voorstellende een ontvangstkamer van de familie Larina en in de finale een groot vertrek in het paleis of wat daar voor moet doorgaan van prins Gremin. Voor het eerst zag ik dat het duel tussen Lenski en Onegin zich afspelen in een huiskamer in plaats van in een openveld dat bedekt was met sneeuw.
Palais Garnier
Het libretto is geschreven door de componist. De opera ging in première in 1879 in het Bolshoi theater in Moskou. In 1944, notabene midden in de 2e wereldoorlog, zette men in Moskou een heel rijke productie van deze opera die door Tsjaikovski werd gecomponeerd naar een roman van de beroemde Russische schrijver Poesjkin. Deze productie hield tot ieders verbazing 60 jaar stand. In 2008 kon het Bolshoi Theater de wereld laten weten dat er een nieuwe Eugene Onegin was gecreëerd van de hand van Dmitri Tcherniakov. In datzelfde jaar zag ik de uitvoering in Palais Garnier in Parijs. Een ongelukkige plaats in dat operahuis belette me goed zicht te krijgen op het podium en ook waren er geluidsproblemen in de kleine loge. Teleurgesteld verliet ik het operagebouw. Tot mijn verbazing zag ik twee dagen later op de Franse muziekzender Mezzo de hele opera in volle glorie op het scherm verschijnen. Ik wist niet wat ik zag. Ik was gewonnen voor deze uitvoering en kocht direct de dvd toen die in de handel kwam. De kijkers in het Jan van Besouw hebben er nu van geprofiteerd want zij zagen een prachtig verfilmde opname waarin Tatjana zich manifesteert als een prachtvrouw die in deze opera centraal staat. De opera had m.i. beter haar naam kunnen dragen dan die van Onegin die in het drama van Poesjkin centraal staat.