Wat ik niet verwacht had gebeurde. Maar liefst negentig mensen kwamen dinsdag 21 februari naar het Cultureel Centrum Jan van Besouw in Goirle om op een groot filmdoek de opera Salomé van Richard Strauss (1864-1949) te zien. Ik was verrast omdat tot dan toe de voorkeur van de dorpsbewoners duidelijk uitging naar Italiaanse opera. De mensen moesten dus een knop omzetten en tijdens de voorstelling enigszins wennen aan Sprechgesang en een sterk dominante orkestratie in plaats van een bescheiden orkestbegeleiding ten behoeve van de zangers. Dat hen dat lukte was te danken aan hun flexibiliteit maar ook aan een buitengewoon goede cast die het Festspielhaus van Baden-Baden op de been bracht en die het publiek een voorstelling bood die men niet gemakkelijk zal vergeten. Ongetwijfeld waren er toeschouwers die de bloederige slotscène maar matig konden waarderen want te veel bloed op het podium is toch iets waar de toeschouwers meestal niet op zitten te wachten.
De sluierdans
Ik had tijdens mijn presentatie van Salomé de toeschouwers enigszins voorbereid op wat er zou komen en hen tevens verteld dat de première van Salomé op 9 december 1905 in de Semper Oper in Dresden niet zo’n groot succes was. Die veroorzaakte namelijk, evenals veel uitvoeringen daarna in andere grote operahuizen, meteen een schandaal. Niet alleen omdat de componist de grenzen opzocht van de tonaliteit, maar vooral omdat de opera, naar het gelijknamige toneelstuk van Oscar Wilde, werd ervaren als een pervers stuk. Bovendien weigerde toen de 37-jarige dramatische Wagnersopraan Marie Wittich, die de rol van Salomé vertolkte, het hoofd van Jochanaan, gemaakt van papier-marché, te kussen ze riep: ‘Ich bin ein anständige Frau’. Haar zwaarlijvigheid verhinderde haar ook nog de sluierdans uit te voeren. Daarvoor werd de hulp van een danseres ingeroepen. Dat probleem was er in Baden-Baden niet. De titelrol stond de ‘hoog Duitse sopraan ‘ Angela Denoke als het ware op het lijf geschreven. Circa honderd minuten stond ze onafgebroken op het podium om met haar uitstekende voordracht en met haar vocaal vermogen een ijzersterke Salomé neer te zetten. Een externe danseres voor de sluierdans was overbodig. Zij danste zelf zonder er een striptease van te maken en slaagde er in om haar stiefvader, vertolkt door Kim Begley, daarmee seksueel op te winden. Wie die dans en tien minuten later ook de zeer lange monoloog, al vrijend met het hoofd van Jochanaan, tot een goed einde brengt kan terugzien op een geslaagde vertolking. Angela Denoke lukte dat volkomen. Ook de heftige dialogen met Jochanaan, waarin Salomé volkomen in de ban raakt van het lichaam van de profeet, zijn spannend en dramatisch. De Amerikaanse bas-bariton Alan Held vertolkte een ontketende profeet, die geen aanraking duldt van Salomé, laat staan dat hij door haar gekust wil worden ondanks dat zij daarom smeekt. Met zijn rijzige gestalte presenteert hij zich als een prediker die Salomé en haar overspelige moeder Herodias de les leest. Dat wordt door Herodias, vertolkt door de Duitse mezzo-sopraan Doris Stoffel, niet erg gewaardeerd en zij laat dat meerdere keren blijken door vilein stemgebruik met de nodige donkere tonen. Haar acteerprestatie is prima en ze is zich van haar waardigheid bewust. Dat blijkt tijdens een ruzie met haar echtgenoot waarbij ze hem duidelijk maakt dat zij en haar dochter van Koninklijke bloede zijn en hij slechts de zoon van een kamelendrijver is. Wanneer haar man zich vergaapt aan haar dochter en met haar wil dansen verzet Herodias zich fel daartegen.
Pervers leven
Angela Denoke excelleerde als Salomé. Ook de Engelse tenor Kim Begley speelde de partij van de walgelijke Herodes fantastisch. We zagen hem tevergeefs een vijftal ruzie makende Joden het zwijgen opleggen. De zinloze twist ging over het feit of Jochanaan God heeft gezien. Wanneer Jochanaan plotseling de komst van de Messias verkondigt en een Jood roept dat deze Messias wonderen verricht en zelfs de doden uit de dood kan opwekken wordt Herodes door een grote angst bevangen. ‘Dat moet de man verboden worden,’ roept hij, Hij vreest de opwekking van de doden.
Sterk was het optreden van Begley nadat Herodes van zijn stiefdochter een sexy dans had afgedwongen. Salomé verlangde van Herodes nakoming van zijn eed als beloning voor haar dans. Er ontspon zich een spannende scène waarin Herodes haar van alles wilde toezeggen zoals een half koninkrijk maar zij bleef als een verwende tiener het hoofd van Jochanaan opeisen. Herodes wilde niet toegeven: ‘Hij is een man die God gezien heeft.’ Salomé krijgt echter toch haar zin. Zonder enige gêne ontfermt ze zich over het hoofd van Jochanaan en kust langdurig zijn mond tijdens haar grote slotaria. Haar lusten zijn bevredigd. Wat moet ze nog meer in dit decadente perverse leven? Niets! De soldaten doden haar op bevel van haar stiefvader.
Het drama speelde zich af in een decor dat bestond uit diverse vlakken, een zwart spiegelende vloer boven de kerker waarin Jochanaan zat opgesloten, een vide, trappen, kortom een deels bouwvallige, wat sinistere omgeving. Met diverse kleuren licht werd de passende sfeer bij een scene gecreëerd.
De in 2011 opgenomen voorstelling van Salomé heeft grote indruk op me gemaakt door een geweldige verbeelding van het bijbels verhaal, gekoppeld aan een erotische sfeer en een wellustige moord. De muziek was ongemeen spannend door de toegepaste chromatiek en het gebruik van dissonanten. De protagonisten speelden hun rol op het scherp van de snede, waardoor het publiek ademloos toekeek. Hulde aan regisseur Nikolaus Lehnhof maar vooral ook voor de door mij al jarenlang bewonderde dirigent Stefan Soltesz die het Duitse Symfonieorkest van Berlijn voortreffelijk leidde en daarmee de basis legde van een zeer geslaagde uitvoering.