Giacomo Puccini waardig opvolger van Verdi in Italië

 Dinsdag 11 april zagen zeventig operaliefhebbers  in CC. Jan van Besouw in Goirle de opera Manon Lescaut van Puccini (1858-1924) een eigentijdse dvd opname uit 2014 onder de muzikale leiding van Antonio Pappano. Pappano beschikte in het Royal Opera House Covent Garden van Londen over een uitstekende cast met in de hoofdrollen de Letse sopraan Kristine Opolais en de Duitse tenor Jonas Kaufmann. De opera verhaalt van Manon, die aanvankelijk geen keuze kan maken tussen haar jonge minnaar Chevalier Des Grieux en zijn rijke oudere rivaal de belastingambtenaar Geronte (Maurizio Muraro). Het is een opera vol hartstocht en vooral prachtige muziek waarin Puccini zich een waardig opvolger van Verdi toont.

Het verhaal
Het verhaal van Manon Lescaut is niet eigentijds. Het is namelijk afkomstig uit de nouvelle: ‘Histoire de chevalier Des Grieux et de Manon Lescaut’ van de Franse schrijver Abbé Prouvost, gepubliceerd in 1931. Het verhaal speelt midden in de 18e eeuw. Het libretto van Manon Lescaut kwam in 1893 met grote moeite tot stand. Zeven mensen kwamen er aan te pas: Praga, Oliva, Illica, Giacosa, Leoncavallo, Ricordi en Puccini zelf. De première van het werk was een uitermate groot succes. Zo groot dat Puccini aan zijn derde opera veel geld overhield.
De Britse regisseur Jonathan Kent plaatste de story in het huidige tijdsbeeld. Dat leverde hem wel veel kritiek op van de Britse pers die enkele seksscènes te expliciet vond.

Passie

Het liefdespaar Manon en Des Grieux

De opera gaat behalve over passie en hartstocht ook over het verval van de hoofdpersonen Manon en Des Grieux. Maar ook over de dikke, oude, perverse, rijke patser Geronte die met zijn rijkdom Manon op het verkeerde pad brengt en denkt met veel geld liefde bij haar te kunnen kopen.We zien dat Manon afzakt af van een jonge frisse meid tot een maîtresse, een ontuchtige vrouw en tot dievegge. Voor het zover is overkomt de mooie Manon van alles. Ze was op weg om op last van haar familie door haar broer ondergebracht te worden in een klooster. Ze is echter nog geen minuut in Amiens gearriveerd of ze wordt werd hevig verliefd op de student Chevalier Des Grieux die zij toevallig tegen het lijf loopt. Aangezien ook bij deze jonge man de hormonen door het lijf gieren, besluit het tweetal er van door te gaan. Dit tot ongenoegen van de oudere heer Géronte de Ravoir die ook zijn oog had laten vallen op de bevallige Manon. Hij vat meten het plan op om haar als zijn maîtresse te installeren in zijn riante woning in Parijs. Manon heeft dus twee minnaars. Eén waar ze dol op is en één die schatrijk is en haar materiële wensen vervult. Manon houdt van een goede minnaar maar ook van rijkdom. Van twee walletjes profiteren lukt haar niet. Ze verlangt naar passie en hartstocht maar heeft ook een grote hang naar luxe. Ze laat haar minnaar Des Grieux daarom tijdelijk vallen voor de schatrijke, seniele belastingambtenaar Geronte, die haar behalve rijkdom weinig te bieden heeft. Ze verlangt al spoedig weer naar haar gepassioneerde minnaar Des Grieux die verslaafd is aan haar sensibele uitstraling.  Manon wil, wanneer ze door Geronte wordt betrapt met des Grieux, met hem vluchten maar gelijktijdig ook de juwelen die ze van Geronte kreeg behouden. Geronte geeft haar echter wegens diefstal aan bij de politie. Haar straf is deportatie. Uiteindelijk sterft zij in erbarmelijke omstandigheden ver over de oceaan in de armen van Des Grieux.

Een belangrijke rol in het verhaal speelt Lescaut de broer van Manon die, evenals zijn zus een bedrieger en profiteur is die Des Grieux leerde gokken en zorgde voor het contact tussen Manon en Geronte.

De muziek
Het is bekend dat Puccini (1858-1924) van zijn acteurs vraagt om expressief te acteren en te zingen. Ook bij Manon Lescaut is een maximum aan expressiviteit vereist. Tussen de muziek en de tekst bestaat steeds een psychologische spanning. Puccini’s muziek roept zielenleed en smart op.
Puccini schreef heerlijke melodieën voor zijn protagonisten. De aria’s en duetten bestaan uit prachtige melodieën met fraaie legatobogen en er is een natuurlijke overgang van recitatieven in aria’s. Het orkest ondersteunt rijkelijk de recitatieven en de ensemblezang. Opvallend zijn in de 2^e akte de madrigalenmuziek en dansmuziek.
Dirigent Antonio Pappano liet zijn orkest afwisselend subtiel en hartstochtelijk spelen en de zang smolt als het ware in de orkestratie die soms aan Wagner deed denken.

 Aan emotie was in deze uitvoering geen gebrek. Dat was vooral te danken aan het voortreffelijke acteren van zowel de tenor Jonas Kaufmann als de fantastisch zingende Letse sopraan Kristine Opolais. Tijdens haar intense vrijpartijen met Des Grieux was ze in staat om haar enorme hartstocht niet alleen fysiek te presenteren maar gelijktijdig ook al haar vocale mogelijkheden in de strijd te werpen om haar zang onvergetelijk te maken. Haar aria ‘ In quelle trine morbide ’ uit de 2^e acte, waarin ze zingt dat alle kille pracht en rijkdom niet opwegen bij het geluk dat ze ervoer in het zolderkamertje bij Des Grieux, is ronduit schitterend. En wanneer je het theater verlaat neem je als het ware haar slotaria mee naar huis waarin ze angstvisioenen ondergaat: ‘ Sola, perduta, abbandonata.’
De rol van Lescaut, gezongen door de bariton Christopher Maltman, werd goed ingevuld.

Wie vraagt naar hoogtepunten, ze zijn te talrijk om op te noemen.

Advertentie

Read Full Post »

Legendarische Idomeneo van de Met uit 1982 houdt stand

Liefdespaar Ilia en Idamante

De Metropolitan Opera bood me op zondag 2 april, dankzij de Pathébioscoop in Tilburg, de mogelijkheid om de opera Idomeneo van Mozart (1756-1791) te zien. Ik was blij omdat het de meest door mij gewaardeerde opera van Mozart is. Ik ken de enscenering van deze opera van een opname uit 1982 opgenomen in de Metropolitan Opera met een fantastische bezetting. Ileana Contrubas, Hildegard Behrens , Frederica van Stade en de beroemde Italiaanse tenor Luciano Pavarotti behoorden tot de cast. Naar mijn mening was laatstgenoemde minder geschikt om de hem toegewezen rol van koning Idomeneo te zingen. Het was het enige minpuntje! De enscenering was van de inmiddels overleden Jean-Pierre Ponnelle.

U hebt inmiddels uit vorige recensies wel begrepen dat ik geen tegenstander ben van regietheater en een aantal oude producties die op mijn weg komen soms als oubollig beschouw. Dat oordeel zou u nu van mij dus ook kunnen verwachten, zeker nadat ik vrijdag jl. de opera Agrippina van Händel als een tv soap zag. Toch is dat dit keer niet zo. De enscenering van Idomeneo  was van een klassieke schoonheid. De prachtige decors en de mooie kostuums uit de 18^e eeuw waren eveneens ontworpen door Ponnelle. De door hem gevoerde personenregie was ook dik in orde. Geen wonder dat men in New York deze 37 jaar oude productie wilde terugzien.  Sinds 2006 staat hij in de Met weer op het repertoire.

Verbijsterende ervaring
 De Griekse held Idomeneo is na de Trojaanse oorlog op de terugvaart naar het eiland Kreta en komt op zee in zwaar weer. Hij vreest voor zijn leven. Om zichzelf van een veilige thuiskomst te verzekeren zweert hij de god Neptunes een eed. Hij zal de eerste levende die hij aan land tegenkomt offeren. Idamante, zijn zoon blijkt de ongelukkige te zijn. Wat een blij weerzien moest worden tussen vader en zoon loopt uit op een verbijsterende ervaring voor Idamante wanneer hij merkt dat zijn vader ieder contact met hem vermijdt. Idomeneo heeft wel degelijk zijn zoon lief, maar wil hem niet offeren. Dat wil hij een onschuldige niet aan doen en zeker niet zijn zoon. Hij probeert hem aan de dood te laten ontsnappen door hem naar Argos te sturen in het bijzijn van Elettra die op hem verliefd is. De toorn van Neptunes over deze oplossing van Idomeneo is niet mals. Een door hem gezonden zeemonster terroriseert geheel Kreta waarna het volk rebelleert. De nare situatie duurt ook voort nadat Idamante het monster overwint. Eindelijk openbaart Idomeneo op verzoek van de hogepriester de eed die hij zwoer, in de hoop dat daarmee een einde zal komen aan alle ellende. Idamante is bereid te sterven nu hij weet wat de rol van Neptunes is in dit menselijk drama. Hij smeekt zijn vader hem te doden. Ilia, een gevangen genomen Trojaanse prinses, is inmiddels de geliefde van Idamante . Zij wil zich voor hem opofferen. Dan volgt de finale ingreep van Neptunes. Hij verkondigt dat de liefde in deze tragedie overwon en dat Idomeneo de troon moet afstaan ten gunste van zijn zoon, die Ilia dan tot vrouw zal nemen. Zo krijgt de opera haar happy end!

Muziek
Mozart componeerde prachtige muziek voor Idomeneo op de tekst van Giambattista Varesco naar aanleiding van een libretto van Atoine Danchet. Deze  opera seria ging in 1781 in het Hoftheater in München in première.
Mozart deed voor een deel afstand van de conventies van de opera seria met haar strakke regelgeving. Zo bleef de dominante generale bas uit het baroktijdperk achterwege en het onderscheid tussen recitatief en aria, dat de Italiaanse opera beheerst, is minder strikt en deels vervangen door een vloeiend ariosa. Dat bevalt goed want zo blijft in deze opera het herhaaldelijk beleefd applaudisseren na een aria achterwege waardoor de voortgang van het werk een natuurlijker verloop krijgt.
De handelingen in een opera seria zijn meestal gebaseerd op het beeld dat in de 17^e en 18^e eeuw  over de antieke mythologie bestond. Er worden vrijwel altijd een aantal externe gebeurtenissen geïntroduceerd zoals schipbreuk, aardbevingen of epidemieën. Er komen als gevolg daarvan meestal een vijftal personen tegenover elkaar te staan waardoor hun woede, jaloezie, wraak , tederheid en edelmoedigheid een doorslaggevende rol spelen in de plot. Zo wordt de opofferingsgezindheid van de Trojaanse prinses Ilia de sleutelfiguur van de verzoening tussen de hoofdpersonages die allen de dood in de ogen keken. Idomeneo werd gered tijdens een schipbreuk. Idamante moest sterven omwille van de belofte die zijn vader aan de god Neptunes deed en Ilia is bereid te sterven om haar minnaar te redden. Daarmee nam Ilia een initiatief dat de plannen van de god Neptunes doorkruiste. Het was een omslag in de late opera seria waarin het door de goden bepaalde lot van de mens werd vervangen door de mens die zelf zijn lot bepaalde.
Een andere interessante doorbraak van Mozart was dat hij de koren een nieuw perspectief bood. De decoratieve positie, die de koren in de opera seria innamen, werd vervangen door functionaliteit. Het koor in Idomeneo bestond uit Trojaanse gevangenen en vertegenwoordigde later het volk van Kreta dat haar angst uitte voor een zeemonster dat haar bedreigde en in de finale het liefdespaar Idamante -Ilia toejuichte.

Protagonisten

Mezzosopraan Elza van den Heever als Elettra

Dirigent James Levine, die deze operaproductie al sinds 1982 dirigeert  gaf de solisten alle ruimte om hun rol waar te maken. Ik was verrukt over de lichte Amerikaanse sopraan Nadine Sierra vanwege haar muzikale voordracht. Onberispelijk zuiver van toon, alle nuances aanbrengend die de tekst vraagt en ook een bijzonder mooie verschijning. Haar rol is niet licht. Zij toont de toeschouwer haar grote liefde voor de zoon van Idomeneo, maar tevens haar problemen met Idomeneo die haar Trojaanse landgenoten als gevangenen meenam naar Kreta. Een scala aan gevoelens vertolkt zij, gebruik makend van haar prachtige stembuigingen. Idamante werd vertolkt door de Engelse mezzosopraan Alice Coote. Een broekenrol die haar goed afging. Zij acteerde overtuigend als de teleurgestelde zoon van Idomeneo die leed omdat zijn vader hem in opdracht van Neptunes straal negeerde. Zijn troost was zijn verliefdheid op Ilia die tijdelijk onbereikbaar leek omdat hij met Elettra naar het  eiland Argos zou worden verbannen. De dochter van Agamemnon werd vertolkt door de Zuid Afrikaanse sopraan Elza van den Heever.  Zij gaf Elettra een menselijk gezicht. Haar jaloezie op haar rivaal Ilia leidde in het laatste bedrijf tot een indrukwekkende vocale aanval van woede met de aria ‘Ohsmania! Oh furie! Oh disperata ‘ waarmee ze terecht de handen van het publiek op elkaar kreeg. Haar hoop op een relatie met Idamante werd definitief de bodem ingeslagen en zij was de enige die geen happy end kon vieren.
Een glansrol was weggelegd voor de tenor Matthew Polenzani die de titelrol voor zijn rekening nam. Met zijn warme stem ontroerde hij en hij riep sympathie op, wellicht vanwege zijn worsteling om met zijn geweten in het reine te komen. Begrijpelijk dat hij zijn onschuldige zoon niet wilde offeren maar hij begreep dat dan de straffende hand van Neptunes zijn volk zou treffen. Met die kant van zijn rol ging hij uitstekend om, zowel muzikaal als acterend.

De gezongen ensembles waren prachtig en de functionele koren vormden een fraaie eenheid met het orkest. Violisten en blazers kwamen tot heerlijk samenspel en aan alles was te merken dat Mozart een groot symfonicus was en James Levine wel oud en gebrekkig is, maar beslist nog een groot dirigent!

Read Full Post »

Sublieme ‘Agrippina’ als televisiesoap in Opera Vlaanderen

Een reisje naar Antwerpen heeft voor mij meestal tot doel een bezoek aan Opera Vlaanderen. Niet dat dat altijd zo gemakkelijk gaat, want in de directe omgeving van het operagebouw  zijn er nogal wat verkeersproblemen. Advies: Rijd naar het gratis toegankelijke parkeerterrein P&R in Merksem en neem de metro naar het Centraal Station. Vijf minuten lopen en je bent bij de opera. Dat deed ik jl. vrijdag 31 maart. Ik had geen spijt van mijn bezoek aan Opera Vlaanderen, die meestal vooruitstrevende, interessante producties op haar programma heeft staan.

Eergisteren zag ik daar het meesterwerk ‘Agrippina‘ van Georg Friedrich Händel (1685-1759). Een van zijn eerste van de 42 opera’ s. In 1909 was de première in Venetië tijdens het carnaval. Het libretto met complexe intriges is van kardinaal Vincenzo Grimani. De regie van de Française Mariame Clément was heel bijzonder. Het werk duurt vier uur en voor velen is de haast ritmische opbouw van de opera, naar Italiaans gebruik in de barokperiode recitatief-aria een hele zit. Gaat dat vervelen? Dat vonden destijds veel mensen waardoor de barokopera’s in het midden van de 18e eeuw uit het repertoire verdwenen. Maar sinds de jaren tachtig beleven ze een revival.

Televisiesoap.

Agreppina poogt te verleiden

De uitvoering van Agrippina verveelde geen moment. Dat was niet alleen te danken aan mooie aria’ s en spannende recitatieven maar vooral ook aan de spectaculaire enscenering van het duo regisseur Mariame Clément en decor-kostuumontwerper Julia Hansen. Zij hebben er voor gekozen om de opera aan het publiek te presenteren als een televisiesoap uit de jaren 80, die doet herinneren aan Dallas of Dynasty, waaraan velen zich vergaapten. Dit ‘dramma per musica’ was opgedeeld in zestig scènes waarvoor bij scènewisseling steeds één van een aantal speciaal geconstrueerde ruimtes (sets) met interieur, op wieltjes, tijdens de uitvoering razendsnel op het podium werd gebracht. Men kreeg inderdaad de indruk dat men naar een modern drama op tv keek. Zeker omdat kleding en attributen uit de oudheid ontbraken.

Demonisch
Het stuk uit de oudheid Is ontleend aan de historie van het Romeinse rijk omstreeks 54 na Christus toen het keizerspaar Claudio-Agrippina op de troon zat. De opera gaat in eerste instantie over de opvolging van keizer Claudio, vertolkt door de Hongaarse bas Balint Szabo, die zich presenteert als president Trump. Een man die macht uitstraalt maar net als zijn vrouw Agrippina van list, bedrog, intimidatie en overspel aan elkaar hangt. Vooral Agrippina is een demonisch personage dat de touwtjes in handen heeft en iedereen voor haar karretje wil spannen. Zij wil haar zoon, de dan nog jonge Nerone (Nero), als opvolger van de dood gewaande Claudio, op de troon. Claudio is echter gered tijdens een scheepsramp door zijn generaal Ottone. Aan hem wordt als beloning de troon beloofd, tot woede van Agrippina. Met Nerone, vertolkt door de Kroatische sopraan Renaat Pokupic, maken we de geboorte mee van een monster. Hij is in de opera de enige die evolueert maar niet in positieve zin. Als adolescent is hij afhankelijk van zijn moeder die hem psychologisch mishandelt. Pas aan het einde van de opera staat hij op eigen benen maar dan is al te zien aan zijn seksuele benadering van de hofdame Poppea, de geliefde van Ottone, hoe destructief hij zich ontwikkelt.
De rol van Poppea werd gezongen door de verrukkelijk zingende Russische sopraan Dyliara Idrisova. Zij had drie aanbidders: Ottone, Nerone en Claudio en speelde hen tegen elkaar uit om de listen en plannen van Agrippina te ontmaskeren. Ze speelde haar rol vol overtuiging en had met haar versieringen en topnoten geen enkele moeite. Na haar grote aria “Se giunge dispetto” aan het einde van het eerste bedrijf kreeg ze een enorme ovatie. Agrippina werd vertolkt door de Zweedse mezzosopraan Ann Hallenberg. Niet voor het eerst, want zij speelde deze rol ook in deze productie in 2012 in Gent. Dat was ook merkbaar. Voor haar was het niet zo’ n moeilijke rol, verklaarde ze. “Ik heb in het dagelijks leven een geweldige hekel aan gemene mensen. Dan is het niet moeilijk om een dergelijke rol te spelen. Agrippina is een door en door een slecht mens. Niemand is veilig voor haar en ze zet alle middelen in om haar doel te bereiken. Ze weet zich in hachelijke situaties te redden als haar plannen dreigen mis te gaan. Alle personages, behalve Ottone hebben een donkere kant. Ze zijn gemeen, hebzuchtig, gretig en gulzig naar macht en verzot op luxe, rijkdom en status.”

Sensatie
Met haar mooie volle stem is Hallenberg geknipt voor deze rol. Zij beheerst de terrassendynamiek van de barok en kan haar stem kleuren naar believen. Ook zij kon rekenen op een grote ovatie na haar swingende aria “Ogni venti ” aan het einde van het tweede bedrijf. Mijn bewondering ging ook uit naar de Engelse countertenor Tim Mead. Zijn optreden vond ik een sensatie. Zuiverheid van stem paarde hij soms aan een fantastisch pianissimo daarbij begeleid door enkele blazers. Hij was de enige die sympathie opriep omdat hij omwille van de liefde af wilde zien van de troon. Ook hij kreeg een enorm applaus na zijn aria’s.

dirigent Stefano Montanari

De muziek van deze opera, die volledig in dienst stond van de tekst zoals dat in het baroktijdperk gebruikelijk is, was fantastisch. In het orkest van Opera Vlaanderen zaten enkele musici die speelden op oude instrumenten. Die menging van oude en nieuwe instrumenten was prima. De opera kent ook satire en dat kwam in de muziek duidelijk terug. De momenten van triomfalisme werden geaccentueerd door het gebruik van trompetten. Opvallend was de rol van dirigent Stefano Montanari. Hij is een van de meest veelzijdige musici van dit moment. Hij is een geweldig violist en pianist en tijdens het dirigeren speelt hij mee, op historische instrumenten. Bij de Opera Vlaanderen maakte hij met Agrippina zijn geslaagde debuut waarbij hij zijn veelzijdigheid toonde. Applaus was er na afloop ook voor de toneelknechten die talloze keren de podiumstukken op de juiste momenten monteerden en demonteerden.

Het was een lange zit maar dat heb ik niet als zodanig ervaren door de kwaliteit en spanning van de uitvoering.

Read Full Post »