Scene uit Sadko van Kirov Opera en Ballet 1994
De zevende opera Sadko, van oud-marineofficier c.q. componist Nicolaj Rimsky-Korsakov (1844-1908), zag ik voor het eerst in 2006 op dvd uitgevoerd onder leiding van de Russische dirigent Valery Gergiev opgenomen in het Mariinski theater in St Petersburg in 1994 . De première van dit werk Sadko was op 7 januari 1898 in Moskou. Korsakov componeerde nadien nog acht opera’s. De laatste was ‘ De gouden haan ‘ een door mij zeer gewaardeerde opera.
Op TV zag ik onlangs, via Opera Platform, de actuele live uitvoering van Sadko van de Vlaamse Opera in Gent. Dit inspireerde mij om daarna opnieuw bovengenoemde DVD te bekijken.
Het machtige hoopje
Rimsky-Korsakov behoorde tot het groepje van vijf Russische componisten dat zich in de periode 1865-1870 ‘Het machtige hoopje’ noemde en zich toelegde op het creëren van nationalistische opera’s. Een lange tijd was alleen zijn orkestwerk bekend o.a. Shéherazade en het Capricio Espagnol. Zijn opera’s behoren in Rusland wel tot het vaste repertoire maar worden in het westen niet zo dikwijls opgevoerd. Korsakovs kunstzinnig werk is sterk beïnvloed door de geschiedenis, sprookjes en volksmuziek van Rusland. Hij is wereldberoemd door zijn kleurrijke, geraffineerde orkestklank. De andere leden van ‘Het machtige hoopje’, Balikirev, Borodin, Cui en Moussorgsky ’ beschouwden de opera Sadko als Korsakovs ‘Negende symfonie ‘ en daarmee de bekroning van zijn hele oeuvre.
Rimsky-Korsakov toont ook in Sadko zijn orkestraal talent en zijn vermogen om de opera te verrijken met tal van lyrische zangpartijen. De componist omschreef zijn werk als een ‘opera-bylina’ wat betekent een lyrische legende. Het recitatief dat in dergelijke opera’s wordt toegepast is niet gebaseerd op de gesproken taal, maar op de melodische lijn van de heldensagen. Dit recitatief loopt door de hele opera en geeft het werk een nationaal karakter.
Weddenschap
Sadko uitgelachten en bedreigd (Gent)
De opera Sadko is een sprookje en verhaalt van een onbemiddelde zanger die een aantal zakenlui in de oude stad Novgorod, waar alles op rolletjes lijkt te lopen, de les leest. Hij verwijt hen dat zij niet kiezen voor het avontuur en het verkennen van de wereld. Dat zou de stad meer welvaart brengen. De heren kooplui zijn echter niet gediend van de praatjes van de energieke Sadko, hij wordt uitgelachen en zelfs bedreigd en moet de stad verlaten. De zanger zet zijn avontuurlijke plannen door.
Aan de oever van een naburig meer ontmoet hij prinses Volchova, afkomstig van de bodem van de zee waar ze met de Zeekoning leeft. Al spoedig raakt zij onder de bekoring van Sadko’s zang en wil met hem huwen. Ze belooft hem eeuwige trouw en zijn rijkdom te vergroten. Wanneer hij een dag later vist in het meer vangt hij drie gouden vissen die hij meeneemt naar Novgorod waar hij zijn echtgenote en de bewoners achterliet. Met hen gaat hij de weddenschap aan dat hij nog meer goud uit het meer zal opvissen. Hij zet daarvoor zijn hoofd in en de bewoners op hun beurt al hun rijkdommen. Sadko wint, maar ziet af van het opeisen van de bezittingen van de inwoners van Novgorod. Hij schaft een vloot van 31 schepen aan om de zeeën te bevaren en om rijkdommen te vergaren. In eerste instantie wil hij naar Venetië nadat een Venetiaan propaganda maakte voor die mooie stad. Een Indische en een Varangiaanse handelaar hebben het nakijken. Hij ontmoet op de
De Zeekoning met Prinses Volchova (Kirov)
zeebodem opnieuw de Zeekoning en de prinses. Hij moet hen voor de rijkdommen die hij daar verwerft tax betalen maar verzuimt dit. Op de terugreis wanneer zijn boot plotseling niet verder vaart, begrijpt hij dat hij voor zijn verzuim een offer moet brengen. In het rijk van de Zeekoning krijgt Sadko daarvoor de kans. Hij zingt voor zijn leven en de Zeekoning accepteert dat en schenkt hem de hand van zijn dochter Volchova. Sadko vaart vervolgens weer naar huis en keert terug bij zijn vrouw die 12 jaar op hem heeft gewacht. En Volchova? Deze mooie Zeeprinses verandert in een rivier die daarmee de bewoners van Novgorod een open verbinding met de zee schenkt. Goed voor de handel! Iedereen is blij. Sadko is nu een beroemd en rijk man en sluit zich aan bij de gevestigde orde van succesvolle zakenlui tegen wie hij eerst rebelleerde.
Regie
De opera Sadko wordt op de hiervoor vermelde dvd gepresenteerd als een kostuumopera. Dat waren we van andere Russische opera’s ook gewend. Maar in die gewoonte is de laatste jaren een kentering gekomen. Moderne regisseurs gunnen Russische historische opera’s tegenwoordig evenveel universaliteit als Macbeth van Verdi of Idomeneo van Mozart. Zo ook bij de Vlaamse opera in Gent, die deze zeldzaam opgevoerde opera niet liet spelen met protagonisten gestoken in kleurrijke kostuums, bontmutsen en andere Russische parafernalia maar in hedendaagse kledij. Regisseur Daniël Kramer had gekozen voor een nagenoeg leeg toneel met een op de achtergrond geplaatst videoscherm waarop voorstellingen werden geprojecteerd die soms in contrast stonden met wat op het podium gebeurde. Erg succesvol vond ik het niet, een tamelijk rommelig gebeuren. De regie riep wel een samenleving op van zakenlui die zich wilden identificeren met een man die hen eerst fel bekritiseerde maar die zij uiteindelijk omarmden als het meest succesvolle personage van de stad die dankzij de prinses voor nieuwe geldstromen zorgde. Waar zien we dat wel meer? Eind goed al goed.
Vergelijking
Sadko met zijn “rijke vangst”(Gent)
Sadko is een interessante figuur die ook aan Orfeo doet denken. Hij is in staat om door zijn spel op een goesli, een draagbare harp of citer die horizontaal wordt bespeeld, iedereen in vervoering te brengen. Door zijn krachtige spel en door slinkse praktijken weet hij het ver te schoppen. Zowel in Novgorod als op de bodem van de zee. In Gent was de rol van Sadko toevertrouwd aan de Georgische tenor Zurabishvilli. Hij staat vrijwel de hele voorstelling op het podium en blijft overeind ook al heeft hij het zo nu en dan wel eens moeilijk in de hoge registers. Hij zet echter een sterk en wilskrachtig karakter overtuigend neer. Wat vocale schoonheid betreft moet hij het afleggen tegen de Sadko uit De Kirovopera: Vladimir Galusin. Wat een prachtige lyrische stem! De wettige echtgenote van Sadko Ljoebava Boesjanevna werd vertolkt door de integere mezzo-sopraan Victoria Yarovaya. Geen grote rol voor de vrouw die 12 jaar op haar man moest wachten voordat hij terugkeerde van zijn grote reis en de zeebodem. Haar rivale was prinses Volchova. De Amerikaanse coloratuur sopraan Betsy Horne bleek de fantastische evenknie van de Russische Valentina Tsidipova op de dvd uitvoering. Beiden kregen door de lyrische zangpartijen volop de gelegenheid om te schitteren. Bovendien zagen zij er mooi uit. Een belangrijke rol was ook weggelegd voor de verteller Negatie. Geen grote rol maar toch duidelijk aanwezig door haar warme uitstraling. De roem die de 70 jarige Anatoli Kotscherga vooruitsnelde, kon hij in de rol van de Zeekoning niet waar maken. Sergei Alekashkin op de dvd opname was daarentegen in deze rol juist ijzersterk. Zijn bas klonk als die van een autoriteit.
De koren in beide uitvoeringen waren uitstekend. Er werd net als in Moskou ook in Gent krachtig gezongen. Door mijn voorkeur voor het huidige operatijdperk voel ik me beter thuis bij de pittiger zang en de fysiek fellere dynamiek van het koor van de Vlaamse opera. Een uitstekende prestatie.
De vertelster (Gent)
Wanneer de uitvoering in Gent op dvd wordt uitgebracht zal ik deze zeker aanschaffen en. Dat laat echter onverlet mijn waardering voor de Kirov opname uit 1994. Die ziet er sprookjesachtig uit, met uitstekende zangers en wie van klassieke balletten houdt wordt herinnerd aan een rijke Russische opera- en balletcultuur.
De sfeer die Rimsky-Korsakov schiep in Sadko houdt je bij beide opera-uitvoeringen goed bij de les. Een opera die het verdient om meer te worden opgevoerd!
Operabeluisteren.nl 