Salomé en Jochanaan
De Nederlandse Gertja Zele (1876) of wel Mati Hari was van mening dat zij de enige was die de gevoelens van Salomé, in de gelijknamige opera, in de sluierdans met haar ragfijne sluiers tot uiting zou kunnen brengen. Dat Awilde ze graag doen tijdens een uitvoering in Parijs. Het kwam er niet van dat de Russische regisseur Sergej Diaghilev er niets voor voelde. De sluierdans is vanaf de première in Dresden op 9 december 1905 onder leiding van Ernest von Schuch en met Marie Wittich als Salomé, onderwerp van discussie geweest. ‘ Ich bin een anständige Frau ‘ liet de sopraan weten tijdens de première. Bovendien bleek ze veel te zwaar om die dans tot een goed einde te brengen. Dus moest er een stand-in komen die de sluierdans wilde doen. Sindsdien hebben naakte, half naakte zangeressen of stand ins de dans uitgevoerd. De Amerikaanse sopraan Malfitano danste in de Duitse Opera volledig naakt onder een doorzichtige sluier. Zeven jaar later deed ze dat in Londen in Covent Garden volledig gekleed. Het kan verkeren!
Andere plannen
Veertig liefhebbers van Operaclub Nederland reisden op zondag 15 april 2018 naar Essen om de opera Salomé te zien met niemand minder in de titelrol dan de Nederlandse Annemarie Kremer. De actieve reisbegeleidster bracht tijdens de busreis de sluierdans ter sprake omdat die door veel mensen kennelijk wordt ervaren als een hoogtepunt van Richard Strauss’ eenakter. Velen ondergaan een hormonale boost bij het zien van deze erotische dans. Daar kwam in Essen echter niets van in. Regisseur Mariame Clément had andere plannen. Salomé was voor haar een nog heel jong meisje dat andere type bewegingen en gebaren nodig heeft om haar gevoelens vorm te geven. De tiener bewoog zich nu, in een tutu en met een wit masker op haar gezicht, met stacatoachtige bewegingen over het podium in plaats van dansen met de traditionele sensuele gebaren. Nog voor de daarbij horende muziek voorbij was, ging ze even op bed liggen en vrijde nauwelijks een minuut later onder de tafel met haar stiefvader waarvoor de aanwezigen op het podium zich zichtbaar geneerden. Was het ontbreken van de traditionele sluierdans een gemis? Laat ik voorop stellen dat ik de voorstelling in Essen als geheel minder sensueel ervoer dan bij vorige edities. Dat lag m.i. ook aan de snoeiharde, maar wel spannende orkestratie van de Essence Filharmonie onder leiding van Tomas Netopil. Vermoedelijk was het ontbreken van de traditionele sluierdans ook van invloed op de beleving van de muziek van deze dans. Sommige solisten hadden het ook wat moeilijk met dat geluidsvolume. De tetrarch Herodes, vertolkt door Jürgen Müller, en zijn echtgenote Herodias, gezongen door Marie Helen Joël, waren lang niet altijd verstaanbaar. Waarom weet ik niet maar de klank van de stem van de mezzosopraan stem stond me niet aan.
Sensatie
De sensatie van de voorstelling was het optreden van Annamarie Kremer. Ik had haar in 2015 gehoord en gezien als Madame Butterfly bij de Reisopera en was toen al enorm onder de indruk van haar prestatie. Had ik aanvankelijk gedurende een korte periode in het Aalto- Musiktheater ook problemen met haar verstaanbaarheid, nadien bevestigde zij me wat ik al eerder in haar zag: dit is een grote zangeres met de capaciteiten om Isolde te zingen. Wat zij liet horen in de finale van Salomé was overweldigend. Wat een brede stem, wat een volume en voordracht. Ze stond nu ook in de goede positie aan de voorkant van het podium en zette al haar registers open om de lastige slotmonoloog tot een goed einde te brengen. Jammer dat Clément het hoofd van Jochanaan in een veel te laat stadium bij Salomé liet brengen. Haar hele gepassioneerde betoog, over Jochanaan, die niet gediend was van haar seksuele avances, droeg ze nu als het ware voor aan het publiek in plaats van zich rechtstreeks te richten tot het onthoofde hoofd van de profeet. Een dramatische misser m.i.
Die waren er wel meer. Het overbodig gedreig van Salomé met een pistool bijvoorbeeld. De muziek was al dreigend genoeg. Het feest bij de tetrarch aan huis werd gevierd met koddige feestmutsjes op de hoofden van volwassen mensen die zich nauwelijks een houding konden geven. Sommigen vonden dat
Salome en enkele feestgangers
een leuke vondst van de regisseur. Ik vond het westerse onzin en afbreuk doen aan het karakter van een feestje in Machareus, een van de residenties van Herodes Antipas in Perea ten oosten van de Dode Zee.
Eigen stijl
Deze opera van Richard Strauss (1864-1949), waarvoor de componist de letterlijke tekst van Oscar Wildes toneelstuk gebruikte, werd een muzikale karakterstudie die de definitieve doorbraak van Strauss als operacomponist betekende. Voordat Salomé het levenslicht zag componeerde Strauss Guntram (1894) en Feuersnot (1901) in een romantische Wagnerstijl. Deze twee werken waarin de invloed van zijn beroemde voorganger zeer merkbaar was, hebben geen repertoire gehouden.
Daarna ontwikkelde Strauss een eigen stijl van componeren. Zijn Salomé in 1905 betekende een shock voor het traditioneel ingestelde publiek omdat de componist de grenzen van de tonaliteit opzocht en dat nog eens accentueerde in zijn volgende werk Elektra in 1909. Wie gedacht had dat de componist op dezelfde voet zou doorgaan kwam bedrogen uit. Met o.a. zijn Rosenkavalier en Arabella keerde hij terug naar het romantische genre.
Karakters
Wie is Salomé? Is zij een onschuldig of een sexy doortrapt meisje? Wat zijn de omstandigheden? Haar stiefvader begeert haar, haar moeder heeft veel affaires. De jonge officier Naraboth, meer dan verdienstelijk gezongen door de Portugese tenor Carlos Cardoso, is gek op het 15 jarige meisje en pleegt zelfmoord wanneer hij ziet dat Salomé Jochanaan wil kussen. Salomé is van uitzonderlijke schoonheid en weet hoe zij anderen kan manipuleren. Narabooth belooft zij een volgende ochtend van onder de mousselinen sluier een blik en een klein groen bloempje als hij haar wens inwilligt. Ze weet dat Narabooth zal doen wat zij van hem verlangt namelijk Jochanaan uit de kelder halen. De kelder was in deze voorstelling, voor mijn gevoel onterecht minder luguber, vervangen door een achterkamer. Naraboth voldoet aan haar verzoek omdat hij verblind is door zijn liefde voor Salomé.
Salomé op haar beurt is op slag verliefd op de stem, de mond en het lichaam van Jochanaan. Zij prijst zijn lichaam, zijn haar en zijn mond. Ze wil een kus maar wordt door Jochanaan afgewezen. Ze neemt wraak en eist het hoofd van Jochanaan na een door Herodes afgelegde eed. Die houdt in dat hij zich verplicht een door Salomé geuite wens te vervullen op voorwaarde dat zij voor hem danst. Dat doet ze niet in deze voorstelling omdat regisseur Clément hem laat vrijen met haar.
Salomé met masker en met een tutu
Annemarie Kremer stelde zich minder uitdagend op ten opzichte van Jochanaan dan protagonisten die ik elders zag. Ze speelde meer het verwende kind dat boos wordt wanneer het zijn zin niet krijgt. Ze is er meer op uit om haar stiefvader te treiteren dan de profeet te tergen vanwege zijn weigering om haar te kussen. Haar gedrag is zeker voor meerdere interpretaties vatbaar. Merkwaardig vond ik dat zij alleen op het podium stond met haar gezicht strak gericht op het publiek tijdens de allerlaatste noten terwijl nog uit de mond van Herodes het bevel aan de soldaten klonk ‘om deze vrouw te doden.’ Er was geen soldaat te zien en gedood werd ze helemaal niet. Althans niet fysiek. Slechts de dirigent legde haar met de laatste noot het zwijgen op. Weer zo’n onnodige en zinloze afwijking van het scenario.
De rol van Herodes werd ingevuld door de tenor Jürgen Müller. De tetrach is een afschuwelijk mens. Hij is pervers en onverschillig ten opzichte van het lijk van Narabooth. Herodes wil zijn lijk niet zien en niet eens laten uitzoeken waarom het er ligt. Hij doet aan Salomé een belofte dat zij een wens mag doen en zweert dat hij zich aan die belofte zal houden. Zij wil het hoofd van de profeet maar Herodes heeft een zeker ontzag voor de profeet Jochanaan en is bang voor de komst van Jezus die de doden zal laten verrijzen. Hij biedt Salomé een aantal alternatieven: een zeldzame smaragd, witte pauwen en juwelen. Tevergeefs!
Herodias minacht haar echtgenoot: ‘ Mijn dochter en ik zijn van koninklijken bloede maar jouw vader was een kameeldrijver, een dief en bovendien een rover.’ Ze keurt de begerige blikken die haar man op haar dochter werpt af. Ze verbiedt Salomé voor hem te dansen. Zij stemt van harte in met de wens van Salomé die van Herodes het hoofd van Jochanaan eist. Herodias voelt zich bespot en berispt door Jochanaan. Hij profeteert haar dat ze eens gestenigd zal worden. De profeet vervloekt Herodias omdat zij zich regelmatig overgeeft aan haar vleselijke lusten met de aanvoerders van de Assyriërs en Egyptenaren.
Manipulatie met hoofd
Salomé wil hij niet zien en aanhoren. Door de vrouw is immers het kwaad in de wereld gekomen. Het verzoek van Salomé om hem te kussen wijst hij af. Hij zegt dat ze zich moet bekeren. De rol van Jochanaan werd gezongen door de Litause bariton Almas Svilpa. Hij was aangekleed als een militair en verscheen geblinddoekt op het podium . Waarom hij na zijn onthoofding toch nog met een ongeschonden hoofd op het podium verscheen is me een raadsel. Hij wordt vervolgens tijdens de beroemde monoloog van Salomé weggevoerd. Pas op het laatst, zoals reeds vermeld, kwam het afgehouwen hoofd in handen van Salomé die van de gelegenheid gebruik maakte om eindelijk haar kus te geven. Svilpa zong goed en zijn acteren was beslist voldoende maar hij kon me toch niet de bariton Bryn Terfel doen vergeten die in 1997 met Catherine Malfitano voor een uniek document zorgde van deze opera.
Een opvallend rol was weggelegd voor de vijf Joden (vier tenoren en één bas) die steggelden met elkaar of het waar is dat Jochanaan God gezien heeft, zoals de tetrach beweert.
De twee Nazareners (tenor en bas) spreken over de Messias die wonderen verricht en zelfs de dochter van Jairus uit de doden opwekt tot schrik van Herodes. Herodes: ‘Ik verbied hem dat te doen. De man moet gevonden worden. Het zou verschrikkelijk wezen als de doden terugkwamen.’ Hoe gek kun je zijn?
Salomé is een fantastisch werk. Ik heb het dikwijls gezien. Deze interpretatie van Mariame Clément is niet de mijne maar dat doet er niet zo toe. Wel gaan mijn complimenten naar het orkest en zijn Tsjechische dirigent Tomas Netopil en vooral ook naar Annemarie Kremer die haar loodzware partij overtuigend tot een goed einde bracht. Ze kan zich onderhand meten met andere grote Salomé’s als Birgit Nilsson en Malfitano. Een groot applaus was de dank van de zaal.
Operabeluisteren.nl 
Geef een reactie