Boris Godoenov, indrukwekkend vertolkt door Robert Lloyd

Vierenzestig mensen waren op 28 januari  naar het Cultureel Centrum Jan van Besouw in Goirle gekomen om een dvd opname van de opera Boris Godounov  te zien.  Ik was na afloop nieuwsgierig  of de compositie van Moussorgsky (1839-1881) in goede aarde was gevallen. Het was niet gemakkelijk om daar achter te komen. De meeste mensen in Goirle zijn gewend aan een Italiaanse  of Franse opera met een maximum duur van  twee uur en vijftien minuten met liefst enkele virtuoze aria’s en aansprekende koren. En wat kregen de vierenzestig dapperen voorgeschoteld? Russische muziek en onverstaanbaar Russisch Sprechgesang, veel dramatische momenten en muziek die werd bestempeld als zeer somber en bovendien een uitvoering die door mij van meer dan drie uur was teruggebracht tot twee en een half uur.
Toch peilde ik hier en daar of men tevreden huiswaarts zou gaan. Tot mijn verbazing op mijn vraag ‘wat vindt u ervan’ reageerde een dame vlot: ‘Ik heb nog nooit een opera gezien of beluisterd. Het was de eerste keer. Ik vond het geweldig. Wanneer komt de volgende opera op het scherm?’ Anderen vonden de opera wel mooi maar moesten wennen aan de muziek die orkestraal zeer somber was. Er waren wel complimenten voor het uitstekende melancholisch zingende koor dat een klagend volk representeerde tussen 1682 en 1689. . ook lof voor de acteer- en zang prestaties van Robert Lloyd als Boris, Yevgeni  Boitsov als de corrupte bojaar Shuisky en Alexei Steblianko als de monnik Grigory (de valse Dmitri).
De muziek heeft een grote directheid, de monologen zijn vertellend en de dialogen uitermate spannend vooral die tussen Boris en zijn zoontje Feodor en Shuisky. Vanwaar die somberheid?
Die is wel verklaarbaar. De opera gaat over wie de rechtmatige heerser is op de troon. De patriarch had destijds Boris tot tsaar gekroond. Maar had de tsaar die kroon wel op een rechtmatige wijze verkregen? Was die kroon eigenlijk niet bestemd voor de nog jonge Dmitri, de derde zoon van Ivan de Verschrikkelijke, die dood was gevonden in de buurt van een klooster. Naar aanleiding van de uitgelekte tekst van de kroniekschrijver van de Russische geschiedenis, de monnik Pimen, ging het gerucht in Rusland dat Boris de hand had in de moord op Dmitri. Het verdeelde het arme Russische volk tot op het bot maar ook de bojaren in de Duma tijdens hun besluitvorming. Wat moesten zij aanvangen met de valse Dmitri die zich uitgaf voor de ware Dmitri en op weg was naar Moskou om het leger van Boris te verslaan en de troon over te nemen?

Shuisky en de Bojaren

 Onderspit
In de eerste scène van het vierde deel wordt de aandacht opnieuw gevestigd op het volk dat op een plein bij de kathedraal van Moskou bijeen komt. Het mort, lijdt honger en bedelt om een paar aalmoezen als Boris verschijnt. Het geloof in de wederopstanding van de tsarevitsj Dmitri heeft bij de mensen post gevat. Boris loopt een bedelmonnik, vertolkt door Vladimir Solodovnikov, tegen het lijf en vraagt hem om voor hem te bidden. De ‘heilige dwaas ‘ weigert dat categorisch. Dat zal hij nooit doen voor een kindermoordenaar. Het is een scène die door de houding van de monnik en de prachtige voordracht en zang van Solodovnikov een bijzonder moment in de opera is. De machtige tsaar delft het onderspit tegen een simpele monnik. De tsaar voorkomt zelfs dat een politieman de monnik arresteert.

Waanzinnig
Daarna zien de toeschouwers hoe het er naar toe gaat in de Duma. De in prachtige kostuums gestoken Bojaren besluiten dat de valse Dmitri, als hij tenminste gevangen wordt genomen, de meest verschrikkelijke martelingen moet ondergaan en moet worden gedood. Shuisky heeft inmiddels geconstateerd dat in een van de vertrekken van het Kremlin Boris waanzinnig wordt. Hij strompelt de vergaderlocatie van de Duma in, laat zijn zoon Feodor bij zich komen omdat hij voelt dat hij gaat sterven. Hij zakt in elkaar en vraagt God om vergiffenis.
Hij geeft Feodor goede raad hoe als nieuwe heerser om te gaan met het volk en de Bojaren. Hij drukt hem op het hart goed voor zijn zus Xenia te zorgen. De monoloog van Boris is erg indrukwekkend en Robert Lloyd als het ware op het lijf geschreven. Gebruikmakend van zijn enorme volumineuze kracht en de hele breedte van zijn stem maakt hij van de sterfscène een emotioneel hoogtepunt van het werk waarmee in veel theaters de opera eindigt. Maar niet in deze uitvoering. De valse Dmitri arriveert met zijn juichend leger in de buurt van het Kremlin terwijl de bedelaar  zingt over het droevig lot dat Rusland overkomt.
De laatste beelden laten het grote aantal doden zien dat slachtoffer werd van een revolutionaire aanpak van de valse Dmitri. Lang is hij niet aan de macht geweest.

Moessorgsky

 Roemrijke historie
Boris Godoenov is Moessorgsky’s meesterwerk gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk van Poesjkin, die zich op zijn beurt weer liet inspireren door de historische tragedies van Shakespeare, ging in 1874 in première. Het onderwerp, de machtsstrijd rond de troonopvolging van Ivan de Verschrikkelijke speelde perfect in op de in de jaren zestig en zeventig van de 19^e eeuw heersende belangstelling voor de roemrijke Russische historie.
Moessorgsky’s collegae en het publiek hebben hem lang niet altijd serieus genomen en hem afgeschilderd als een woeste dronkenlap, die tijdens de schaarse perioden dat hij bij zinnen was af en toe en bijna per ongeluk, meesterwerken produceerde. Het is waar, hij stierf letterlijk aan de drank. Maar ook is waar dat hij een natuurtalent was. Hij ploeterde met de materie, schaafde en veranderde voortdurend. Zo ontstonden werken in een doorzichtige, directe, maar voor die tijd zeer ‘moderne’ klanktaal. Alle muziek van deze componist is dramatisch, beeldend en vertellend.

Advertentie

Read Full Post »

Wozzeck slachtoffer van sociale superieuren

 De opera Wozzeck van de Oostenrijkse componist Alban Berg (1885-1935) past niet zozeer in het gangbare operarepertoire en in de traditie van de grote operahuizen. Het werk, dat in première ging op 4 december 1925 in Berlijn, heeft een bijzondere stijl en is erg somber. Het staat bovendien op afstand van de persoonlijke sympathieke ervaringen zoals je die je hebt bij het luisteren naar Mozart, Verdi en andere bekende componisten.
De regie van dergelijke producties is daar ook voor een deel verantwoordelijk voor.

Dat is zeker het geval bij de opera Wozzeck van Alban Berg die ik zondag 19 januari in de Pathé-bioscoop in Tilburg zag. Slechts vijftien mensen hadden zich  gewaagd aan deze opera. Enkelen die ik aansprak oordeelden dat zij geen herhaling van deze voorstelling wilden zien. ‘ Te somber, geen fijne muziek’, luidde het oordeel.
De extreme gekte van het hoofdpersonage, een eenvoudig soldaat die door krankzinnigheid gedreven, tot moord en zelfmoord komt, past niet zozeer bij de smaak van het hedendaags publiek. Dergelijke ensceneringen worden soms tussen opvallende, kunstzinnige coulissen bekeken maar het werkelijke drama wordt niet echt gevoeld omdat het te ver van de mensen af staat.

Verschrikkingen
De nieuwe productie van Wozzeck van de Zuid Afrikaanse regisseur William Kentridge, uitgevoerd in de Metropolitan Opera van New York, biedt de toeschouwer de gelegenheid om in de krochten van de menselijke ziel te kijken. Deze enscenering, met in de hoofdrol de beroemde Zweedse bariton Peter Mattei, presenteert de verschrikkingen die Berg zag tijdens ervaringen in de eerste wereldoorlog. Wozzeck is een gezonde man die in feite gek werd gemaakt door gekken, notabene zijn sociale superieuren, waarvan hij ook nog eens financieel afhankelijk is, zoals de sadistische kapitein (Gerhard Siegel) en een gestoorde arts (Christiaan van Horn) die medische experimenten op hem uitvoert!
Wozzeck bood de toeschouwers daarom niet het genoegen te kunnen genieten van oorstrelende muziek. Daar was ook geen enkele reden toe. De opera gaat over een drama in een wereld die onstabiel en vooral chaotisch is en waarin een eenvoudige, arme soldaat het slachtoffer wordt van pesterijen en bespotting door een kapitein en een tamboer-maitre die ook nog zijn vrouw verleidt, hetgeen hem tot moord en zelfmoord drijft.

 Projector
Wozzeck stelt bij de aanvang van de opera een projector op en toont films uit de oorlog die nare herinneringen oproepen. Wozzeck raakt geschokt, wordt gek van zijn ervaringen. Hij voelt zich hulpeloos omdat hij geen zelfbewustzijn heeft. Hij ziet afbeeldingen van verminkte soldaten, kinderen met gasmaskers op en in de derde acte wordt er een gevechtskaart van het Belgische Ieper geprojecteerd.  Het publiek ziet deze drukke beelden ook. Ze worden als houtskooltekeningen geprojecteerd en daarover springerige filmbeelden.
Mattei is op dreef. Hij spreekt, zingt en acteert uitstekend. Kortom hij beheerst het podium. Sopraan Elsa Heever speelt en zingt voortreffelijk de rol van zijn vrouw Marie. Ze is net zo’n leeg personage als Wozzeck. Zij voelt zich vooral aangetrokken door de opzichtige uniformen van leeghoofdige officieren en muziekleiders.
Het kind van Wozzeck en Marie werd verbeeld door een manipuleerbare pop voorzien van een wit masker, een marionet. In mijn ogen een goede greep.

Muziek
Dirigent Yannick-Nézet-Séguin en de orkestleden verdienen lof voor hun orkestrale spel dat zowel tonale als atonale passages omvat. Echte aria’s komen bij Berg niet voor. Dat is bekend. Zijn muziek doet denken aan uitstekende filmmuziek. Althans mij. Naarmate de voorstelling vorderde, werd de muziek donkerder en dieper en bereikte een hoog spanningsgehalte.

Na afloop van de opera heb ik het gevoel dat ik hier en daar wat heb gemist en de voorstelling eigenlijk nog een keer moet zien. Er is veel symboliek en er valt veel uit te leggen. Deze opera biedt zeker de mogelijkheid tot reflectie maar liet me emotioneel toch koud. Ik vraag me achteraf toch af hoe dat komt?

Read Full Post »