Vrijdag 7 januari 2022, midden in een lockdown vanwege de viruspandemie, was de opera Werther van de Franse componist Jules Massenet (1842-1912) de eerste opera die ik zag in dit nieuwe jaar. Een opera die wat mij betreft ook had kunnen heten ‘drama over een te lang onbeantwoorde liefde’. Daarmee geef ik meteen de kern van de opera aan. Die gaat over een wederzijdse liefde die slechts luttele minuten voor het levenseinde van Werther door beiden wordt bevestigd. Gevolg: langdurige eenzaamheid!
Werther is een opera die je niet onberoerd laat in een uitvoering als deze. De beelden van de voorstelling vanuit Montepellier die u nog tot 24 juni 2022 kunt zien op Operavision.eu., toont een geschiedenis die zich vermoedelijk in het dagelijks leven herhaalt ook wanneer de dood niet een onmiddellijke bedreiging is.
Heftige emoties
Dat de emoties bij de toeschouwers hoog oplopen is goed te begrijpen. Ze namen de heftige emoties mee waarmee Jules Massenet en vooral ook de protagonisten Mario Chang en sopraan Marie-Nicole Lemieux hen opzadelden. Spijt dat ze erbij waren kan ik me niet voorstellen omdat de voorstelling van grote kwaliteit was. Er werd uitstekend gemusiceerd door het orkest van de Orchestre National Montepellier Occitani onder leiding van dirigent Jean Marie Zeitouni en er werd voorbeeldig gezongen en geacteerd door de prachtige cast. Vanwaar die treurnis die deze opera uitademt? In essentie gaat deze opera over eenzaamheid en het kijken in de menselijke ziel van iemand die lijdt aan een onbeantwoorde liefde. Kan het erger? Jules Massenet (1842-1912) las ruim 100 jaar na het verschijnen van het tweede werk van Johan Wolfgang Goethe (1749-1832) diens briefroman ‘ Die Leiden des jungen Werthers.’ Een boek dat in 1774 veel emoties teweeg bracht en zelfs leidde tot een hype aan suïcide van jonge mensen, die zich herkenden in de problematiek. Goethe heeft zelf het leed ervaren. Zijn liefde voor Charlotte Buff was kennelijk onvoldoende om die om te zetten in een vaste relatie. Toen bovendien nog een kennis van de dichter zelfmoord pleegde, bood de koppeling van deze twee feiten voldoende stof voor het trieste verhaal van Werther. Jules Massenet die maar liefst 27 opera’ s op zijn palmares heeft staan zoals Manon, Le Cid, Thais en Cendrillon had met Werther bij de première in het Hoftheater in Wenen in 1892 groot succes.
Onmogelijke liefde
Massenet was een componist met groot gevoel voor theater, hij wist zijn personages buitengewoon goed te karakteriseren. Massenet slaagde erin om zeer elegante melodieën te combineren met sterke harmonische vondsten en daardoor grote emoties op te roepen. De rol van het orkest is zeer groot en doet vermoeden dat Massenet sterk is beïnvloed door Wagner en Tsjaikovski. Opvallend is de rol van de viool en de cello die sterk bijdragen aan de expressie van de tedere momenten in Werther. Dat deze lyrische opera ook veel emotionele uitbarstingen kent wordt voornamelijk veroorzaakt door het onvermogen van het liefdespaar om hun gevoelens voor elkaar gestalte te geven in een vaste verhouding. De belofte die Charlotte aan haar moeder deed om na haar dood te trouwen met Albert staat een relatie met Werther in de weg. Wanneer na enkele maanden al blijkt dat het huwelijk tussen Charlotte en Albert mislukt en de gevoelens van Charlotte en vooral die van Werther voor elkaar toenemen, lijkt een rampzalige afloop onvermijdelijk. Charlotte geeft zo nu en dan wel een signaal af dat ze van Werther houdt maar ziet het als een zware zonde om haar belofte te verbreken en beheerst zich iedere keer op het moment dat ze zich in de armen van Werther wil werpen. Kennelijk had ze steeds voor ogen dat dergelijk normdoorbrekend gedrag door een getrouwde vrouw in de 18e eeuw tot maatschappelijke verstoting leidde. Pas als Werther zich dodelijk verwondt met een pistoolschot en Charlotte te laat komt om deze zelfmoord te verhinderen, geeft ze zich gewonnen en verklaart ze de stervende Werther zonder enig voorbehoud haar liefde.
De cast
De tenor Mario Chang uit Guatemala veroverde met zijn veelkleurige stem de harten van het publiek. Ongeëvenaard is zijn vermogen om volume en klankkleur van zijn stem aan te passen aan de uiteenlopende emoties van het titelpersonage Werther. Zijn acteerprestatie sluit daar goed bij aan. De veelzijdige Canadese sopraan Marie-Nicole Lemieux ging mee in de emoties van Chang en deed nauwelijks onder voor haar tegenspeler. Toen zij na afloop het publiek dankte voor het applaus waren haar emoties nog duidelijk zichtbaar. Ze moet zich sterk hebben ingeleefd bij de vertolking van de gevoelens van Charlotte. De invulling van de rol van de rationele Albert, de echtgenoot van Charlotte, was in handen van de uitstekende Franse bariton Jerome Boutillier. Albert is een totaal ander mens dan de overgevoelige natuurmens Werther. Er is wel een moment dat hij begrip toont voor de gevoelens die zijn rivaal heeft voor zijn wettige echtgenote, maar hij bevordert toch de dood van Werther door aan diens verzoek te voldoen en Werther zijn pistool ter beschikking te stellen door Charlotte de opdracht te geven het dodelijk wapen naar Werther brengen. Zijn blik is koud, hij lijkt uitsluitend rationeel te handelen.
Boutillier weet het karakter van Albert goed neer te zetten. Pauline Texier speelde sprankelend en met verve de rol van de levendige, optimistische Sophie, de wat jongere zus van Charlotte. Zij ziet de neerslachtigheid van haar zus en probeert haar te troosten.
Albert ziet in Sophie, een zus van Charlotte, een mogelijke vrouw voor Werther waardoor de belangstelling van deze man die zich niet kan neerleggen bij de normen van zijn tijd en niet bij machte is ze te veranderen, wordt afgeleid van zijn echtgenote. Albert meent ten onrechte dat de liefdesgevoelens voor een geliefde inwisselbaar zijn voor een ander personage. Hij ziet niet in dat de liefde van Werther voor Charlotte onvoorwaardelijk is en dat de afgewezen gevoelens leiden tot woede en razernij.
Dramatische finale
Tijdens de finale van de opera zien we Werther zwaar gewond liggen in de armen van Charlotte die, overmand door verdriet, haar gevoelens voor Werther uit en hem een liefdevolle kus geeft voor hij definitief zijn ogen sluit. Zijn zelfmedelijden toont hij door te filosoferen waar hij begraven wil worden, wanneer hem op het bestaande kerkhof een plaatsje bij twee linden door de christelijke kerk, omwille van zijn zelfdoding, wordt geweigerd. Hij rekent er op dat een vrouw zijn graf zal bezoeken en daar een traan zal laten. Dramatischer kan het niet.
Het verdienstelijk zingende kinderkoor liet bij het begin en in de finale van het werk een kerstliedje horen waarin het aanstaande kerstfeest werd aangekondigd.
Regisseur José Dario Innella zette een sobere huisvesting neer waarin belangrijke scenes zich afspeelden. Er waren grote witte muren in de vertrekken en een lange gang waarin enkele dramatische scènes zich ontwikkelden. Het was een goede keuze van de regisseur om alles te laten afspelen in een ruimte waarin de sfeer van dit drama echt tot haar recht kwam.
Operabeluisteren.nl 