Roberto Alagna als Samson en Elina Garanca als Dalila
Afgelopen zondagmorgen 4 november 2018 zag ik in de Pathé bioscoop in Tilburg de opera Samsom et Dalila van de Franse componist Camille Saint Saëns (1835-1921). De voorstelling betrof een nieuwe productie van de Joegoslavische regisseur Darko Tresnjak, uitgezonden via een straalverbinding door deMetropolitan Opera van New York. De uitvoering stond onder leiding van dirigent Sir Marke Elder.
Samson et Dalila, aanvankelijk bedoeld als oratorium, werd op advies van librettoschrijver Ferdinand toch uitgevoerd als opera. Daar ben ik niet ongelukkig mee! Ik vind het een fantastisch werk dat zich goed leent voor een toneelpodium. Wanneer ik deze opera niet eerder had gezien in andere theaters, zou ik nu niet tot deze conclusie zijn gekomen, want deze voorstelling in New York miste de glans en interactie die zo noodzakelijk is om van een geslaagde uitvoering te spreken. Aan de componist heeft het niet gelegen ook al had hij niet zoveel op met opera’s.
De componist schreef gedurende zijn 86-jarige leven maar liefst 300 composities. Zijn faam dankt hij vooral aan zijn symfonieën, talloze concerten voor piano, orgel en blaasinstrumenten. Met uitzondering van Samson et Dalia zijn de 12 andere opera’s van de componist in vergetelheid geraakt.
Camille Saint Saëns werkte tenminste acht jaar aan deze opera, zijn tweede. In 1875 was het werk klaar. De première van deze opera had heel wat voeten in de aarde. Succes leek aanvankelijk niet voor hem weggelegd, want met hulp van Frans Liszt kon de première pas in 1877 in Weimar worden opgevoerd en dan nog wel in de Duitse taal. Pas in 1890 en 1892 konden de Fransen, respectievelijk in Rouen en in Parijs, het werk bewonderen. Vanzelfsprekend toen in de Franse taal.
De grote ervaring van Saint Saëns met instrumentale muziek droeg een steentje bij om Samson et
Camille Saint Saëns
Dalila rijk te orkestreren. De muziek past het drama als een handschoen. Het werk is doorgecomponeerd met goed in het gehoor liggende melodieën waarbij Saint Saëns zijn symfonische capaciteiten stevig aanspreekt. De koorpartijen zijn prachtig. In de aanvangsfase denk je met subtiele Gregoriaanse muziek van doen te hebben maar later volgen de prachtige koorpartijen die herinneren aan de muziek van Bach en Händel.
Gebrekkige interactie
De dramatische handeling kan fantastisch tot uiting komen in de sensuele aria’s van Dalila en in de met flair te zingen partij van de weifelende Samson, die niet weet of hij aan zijn seksuele verlangens zal toegeven of trouw zal blijven aan de god van Israel.
Het libretto van deze opera is ontleend aan het bijbelse verhaal dat u kunt terugvinden in het oude testament (boek Richtern 14-16). Anders dan wellicht vermoed, is de opera in eerste instantie toch geen religieus werk. De opera gaat vooral over de sterke interactie tussen het liefdespaar Samson en Dalila. Daar ging het mijn inziens in de Metropolitan Opera deze keer mis. Er was geen sprake van chemie tussen de solisten Roberto Alagna als Samsom en Elina Garanca als Dalila. Beiden zongen en acteerden op plichtmatige wijze hun rollen. Elina Garanca zag er prachtig uit maar moest het vocaal en acterend afleggen tegen grootheden uit het verleden zoals Risé Stevens, Grace Bumby, Sherley Verret en last but not least Olga Borodina. Garanca’s lage tonen kwamen, zeker voor een mezzosopraan onvoldoende uit de verf en haar spel speelde ze met een afstandelijke koelheid ondanks een enkele uitdagende blik en een fysieke aanraking van haar tegenspeler.
Roberto Alagna maakte het er niet gemakkelijker op. In het eerste bedrijf klonk zijn stem al niet fris en fruitig zoals wij hem een tiental jaren geleden kenden. Je werd in het eerste bedrijf moe van het luisteren naar zijn stem. De Frans- Italiaanse tenor is al een tijdje over zijn top heen al kan ik niet ontkennen dat zijn aria ‘Vois ma misère, hélas’ er goed uitkam. Zijn voorgangers Vinay, Martinelli en Kunde waren krachtige solisten die ook subtiel konden zingen. Die nuance ontbrak bij Alagna. De opera heeft een spannend verloop mede door de interventies van de Filistijnse hogepriester van de god Dragon, bekwaam neergezet door Laurant Naouri.
De spanning in de relatie van Samson en Dalila wordt vooral veroorzaakt door de dubbele agenda die beiden hebben. Samson wil met zijn ‘bovennatuurlijke kracht’ zijn volk bevrijden van de onderdrukking van de Filistijnen maar hij wil ook de god van Israël trouw blijven. Er liggen echter gevaren op de loer. Door zijn verliefdheid op de Filistijnse Dalila is hij een kwetsbaar personage geworden. Dalila’s erotisch gedrag, al was dat hier nogal terughoudend, kan immers de oorzaak worden van het ontfutselen van het geheim van zijn mysterieuze kracht. Tot driemaal toe weerstaat hij de avances van Dalila maar daarna gaat hij voor de bijl en komt dan door verraad in handen van zijn triomferende vijanden. Dalila is een patriottische vrouw. Ze wil Samsons ondergang en ze wil haar volk wreken, zonder daarvoor geld aan te nemen van de hogepriester. Samson moet voor Dalila een begerenswaardig personage zijn geweest, want hoe had zij anders de aria ‘Mon coeur s’ouvre à toi’ zo sensueel, begeleid door mysterieuze orkestmuziek, kunnen zingen terwijl zij zegt hem te haten? Juist deze aria werd door Garanca mooi gezongen waardoor je weer een naar liefde verlangende persoon hoorde.
Exotisch
Samson bespot in slotscene
Het krachtig spelende orkest van de Met, ditmaal onder leiding van Sir Mark Elder, zocht het niet in snelle tempi en had een goed gevoel om de muziek een kleur te geven die bij de scènes paste. De leden van de balletgroep moesten tijdens een bacchanaal, waarin de Filistijnen, uitzinnig van vreugde met Dalila en de hogepriester voorop, de spot drijven met de vastgebonden, inmiddels blinde Samsom, laten zien dat ze behalve dansen ook in staat waren om spectaculair trapezewerk uit te voeren. Voornamelijk mannen met getatoeëerde blote billen deden hun uiterste best om een imposante finale van de opera neer te zetten. Na afloop bleek dat smaken verschillen!
Deze feestelijkheden speelden zich af rond een enorm groot beeld dat de god Dragon van de Filistijnen voorstelde. Tijdens dit dansfestijn laat Sant Saëns zien gefascineerd te zijn door het exotische, vermoedelijk veroorzaakt door zijn veelvuldig bezoek aan Algerije.
En Samsom? Hij verstoort het Filistijnse feest door de enorme tempelzuilen van hun plaats te duwen en iedereen de dood in te jagen. Dat wist u natuurlijk al, de toeschouwers kregen het echter niet te zien. Een grote lichtflits midden op het podium was het symbool van de collectieve dood van allen die zich in de tempel bevonden. We zagen niets op de grond vallen. Ik althans niet. In ieder geval geen pilaar.
De decors zagen er modern uit. De openingsscène liet een hoge trap zien met daarop het volk van Israël. De personages stonden er stijfjes bij, achter en naast elkaar, en ze keken allen de zaal in in plaats van zich bij elkaars leed betrokken te voelen. Het geweeklaag tijdens hun zang over hun lot, het slachtoffer te zijn van de overheersing van de Filistijnen, werd fysiek absoluut niet uitgebeeld. Waar was de personenregisseur?
Het onderkomen van Dalila was verwerkt in een metalen bouwwerk waar in het laatste bedrijf vooral gebruik van werd gemaakt. Aan de personenregie was m.i. ook hier te weinig aandacht besteed waardoor Samsom en Dalila als verliefd maar ook als elkaar hatend paar te weinig op elkaar betrokken waren. Er was, ik herhaal het, te weinig interactie. De protagonisten kwamen meestal van zeer dichtbij in beeld zodat hun emoties goed zichtbaar waren maar de totaalbeelden lieten, met uitzondering van het grote ballet, in het laatste bedrijf wat te wensen over.
Ik was niet zo tevreden. Van een van de beste operahuizen ter wereld had ik een wat aantrekkelijker optreden van de hoofdrolspelers verwacht. Het grootste deel van het publiek in New York was in ieder geval meer dan tevreden, want er was een groot applaus. Maar dat is er altijd wel!
